Tímarit Máls og menningar - 01.09.1987, Síða 124

Tímarit Máls og menningar
hyggja að öðrum eigindum sagnanna eins
og stíl og orðfæri.
Það sem einkum vekur athygli við sögur
þessa unga höfundar er að lýsingar hans á
meginviðfangsefni sínu, gömlu fólki sem
má muna sinn fífil fegurri, eru næmar og
sannferðugar. Það má segja að þær séu trú-
verðugri heldur en þegar yngra fólk á í
hlut. Þessi staðreynd sýnir tvennt: að Ólaf-
ur hefur innsæi og innlifunargáfu umfram
sitt reynslusvið, sem er vitanlega hverjum
höfundi nauðsynlegt, og að einhverra
hluta vegna höfða aðstæður gamals fólks
sterkt til hans.
Það er ennfremur athyglisvert, og menn
skulu hafa í huga að hér er á ferðinni byrj-
andi í sagnagerð, — að sögur Ólafs Jóhanns
bera með sér að hann kann nokkuð góð skil
á alhliða sögutækni, m.a. þeirri sem smá-
sögur byggjast á; t.d. að skapa tiltekið
andrúmsloft, stemmningu og láta ekki
sjálfa „söguna" sliga þá mikilvægu þætti.
Hann kann einkar vel að byggja upp sögur
sínar, og notar oft andstæður og hliðstæð-
ur mjög markvisst. En stundum virðist
manni sem tæknin sé á kostnað lífs og
átaka, og kann það bæði að stafa af efni
sagnanna og þeirri miklu fjarlægð í tíma
sem oftast nær er milli höfundar og per-
sóna hans. Raunsæilegar lýsingar á að-
stæðum gamals fólks og fáguð tæknileg
uppbygging kunna að valda því að ekki fer
mikið fyrir tilþrifum í stíl.
Fyrsta saga bókarinar, Stjórnari himin-
tunglanna, er að mörgu leyti ágætlega gerð
saga um sígilt efni: samspil bókmennta og
raunveruleika, og þann leik sem tilviljanir
og ímyndun geta átt í lífi manns. Sagan er
sögð í þriðju persónu og hér virðist Ólafur
best ráða við þann vandasama frásagnar-
hátt. Lýsing aðalpersónunnar er nærfærin
og minnisstæð, en byrjendabragurinn
kemur í ljós í ýmsum smáatriðum, eins og
til dæmis því að andstæðurnar verða of
skarpar. Umskipti aðalpersónu úr fíl-
hraustum manni sem átti fallega kærustu í
ræfilslegan flæking verða of „banöl" í svo
stuttri sögu, orka sem klisja. En þetta er
góð saga sem hefði getað orðið verulega
góð, ef Ólafur hefði unnið hana betur.
Skortur á þeirri fágun sem reynslan læt-
ur einkum í té, stendur líka annarri um
margt ágætri sögu, Myrkur, fyrir þrifum.
Söguefnið er gott; skelfmg sjóndapurs bíl-
stjóra, en veikleiki sögunnar er að höfund-
ur lætur of mikið uppi. Hann útskýrir
skelfinguna í stað þess að láta lesandann
upplifa hana. Það hefði verið farsælli leið
fyrir Ólaf að láta stemmninguna liggja
meira í stílnum, t.d. varðandi andstæður
bílstjóra og farþega sem eru augljósar frá
upphafi, í staðinn fyrir að segja það fullum
fetum að farþeginn „sé kaupsýslumaður
sem skilji ekki gamla sjóndapra leigubíl-
stjóra". Það sama má segja um söguna
Fylgjan. Þar hefði meiri rækt við stílgaldur
verið nauðsynleg til þess að fjörga átök
gamalkunnra andstæðna bókhalds og
skáldskapar.
Tvær sögur sem sagðar eru í fyrstu per-
sónu, eru að mínu mati best heppnaðar í
bókinni. í báðum mynda vísindin baksvið
og grunn sagnanna, og útfrá þeim spretta
vangaveltur um þekkingu, heiðarleika,
fordóma, hégóma, hroka og aðra mann-
lega eiginleika, eins og í flestum hinna.
Efni beggja býður uppá móralska útlegg-
ingu sem Ólafur kemst nokkuð laglega
hjá, að mínu viti. Sögurnar tala sínu máli
og þarfnast engra útskýringa. í sögunni
Frcegö segir frá frægum vísindamanni sem
rifjar það upp á sínum efri árum, að út-
reikningar sem hann hnuplaði frá ófram-
færnum unglingi urðu honum til mestrar
frægðar og virðingar í vísindunum. Ólafur
fer laglega með efnið; vinnur vel úr þeim
andstæðum meistara, velgjörðarmanns og
lærisveins, sem hafa í lokin snúist við.
386