Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.02.1989, Síða 15

Tímarit Máls og menningar - 01.02.1989, Síða 15
Ádrepur Örn Ólafsson Bókmenntatúlkanir Víða er grundvallarmunur gerður á vísindum, sem fjalla um náttúruna, og frœðum, sem fjalla um mannaverk. Vísindasjóður Islands kallar þetta raunvís- indi og hugvísindi. Þar er gengið svo langt að sjóðurinn starfar í tveimur deild- um. Eg býst við að það sé til að tryggja að fræði („hugvísindi") fái einhverja lágmarksfyrirgreiðslu, því raunvísindi þykja miklu fínni, og fá jafnan meira fé. Það byggist á þeirri útbreiddu skoðun, að þau ein séu alvöruvísindi, því þar sé hægt að einangra einstaka þætti fyrirbæris eða ferlis, til að athuga þá sérstak- lega, og rannsaka með tilraunum. Um þetta hefur m.a. enski heimspekingurinn Karl Popper fjallað í alþýðlegum bókum (má þar einkum telja Eymd sögu- hyggjunnar) og leitt að því sterk rök, að þessi aðgreining standist ekki, vísinda- Iegar aðferðir séu í meginatriðum alltaf hinar sömu gagnvart öllum viðfangs- efnum, þótt nánari vinnubrögð mótist að sjálfsögðu af hverju þeirra. Hér er ekki hægt að fara mikið út í þetta, enda nægja væntanlega einstök dæmi til að lesendur sjái að þetta er ekki eins einfalt mál og almennt hefur verið talið. Stjörnufræði telst til raunvísinda enda þótt trauðla verði þar beitt tilraunum að marki, og erfitt að aðgreina einstaka breytilega þætti. Hvað sagnfræði varðar, þá verður vissulega ekki beitt í henni tilraunum svo sem að láta Hitler vinna stríðið, eða Jón biskup Arason sigrast á siðbótarmönnum um miðja 16. öld. En sagnfræðingar hljóta þó að gera slíkar tilraunir í huganum, reyna að átta sig á því hvað hefði breyst og hvað ekki, hefðu úrslitin orðið önnur. Vissulega verð- ur ekki rakin löng, ímynduð atburðarás eftir þeim leiðum. En ítalski speking- urinn Macchiavelli fjallaði um stjórnmálafræði með sögulegum dæmum sem hann bar saman til að einangra sem best breytilega þætti, sýna áhrif mismun- andi viðbragða við svipuðum aðstæðum (í Furstanum sem hann reit árið 1513, og birtist 1987 á íslensku). Og ein hjálpargrein sagnfræði, fornleifafræði, er fyrir löngu orðin tilraunavísindi. Fornleifafræðingar vinna fæðu og klæði með verk- færum, hráefnum og aðferðum fornmanna, endurgera á sama hátt mannvirki þeirra, og komast þannig að raun um hvað til þurfti í mannafla og tíma. Þannig hafa miklar framfarir orðið í þekkingu manna og skilningi á mannkynssögu. Vísindasagnfræðingar hafa hrakið þá bábilju að raunvísindin sanni kenningar og afsanni, en fræðimenn geti í mesta lagi leitt líkur að sínum kenningum eða gegn þeim. Sjaldnast er um afgerandi sannanir að ræða í raunvísindum, og þá ekki heldur afsannanir á neinu sem máli skiptir, þótt Popper haldi því fram, og telji kenningar einmitt vera vísindalegar í þeim mæli sem þær eru hrekjanlegar, 5
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140
Síða 141
Síða 142
Síða 143
Síða 144

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.