Tímarit Máls og menningar - 01.02.1989, Blaðsíða 134

Tímarit Mdls og menningar
hverju rökréttu samhengi, og er naum-
ast hægt að finna skýrari leiðarvísi fyrir
lesendur en einhverja slíka röðun. Jafn-
framt er á þennan hátt auðveldara að
koma fyrir kortum, þar sem hægt er að
hafa landshlutakort fyrir margar sögur í
einu, en í þriggja binda út gáfu Svarts á
hvítu vantar alveg kort, og þótt þau
fylgi með annars staðar er það bagalegt.
En „undantekningarnar" sem áðan voru
nefndar ættu að verða mönnum að
hvatningu til að skilgreina betur tengsl-
in milli sagnanna og raða þeim kannske
á enn skýrari hátt í flokka: hefði það
einmitt verið verðugt verkefni í útgáfu
eins og þessari.
Hin meginreglan sem fylgt er í þess-
ari útgáfu er svo valið á stafsetningu:
leggja útgefendur á það ríka áherslu, að
þeir prenti sögurnar með nútímastaf-
setningu en ekki einhverri samræmdri
stafsetningu fornri sem sé „sköpunar-
verk skólameistara á 19. öld“.
Ef einhverjum algerlega ókunnugum
manni bærist til eyrna bergmálið af um-
ræðum Islendinga og deilum um þetta
mál án þess að hann ætti þess kost að
kynnast málavöxtum að öðru leyti, gæti
hann naumast dregið aðra ályktun en þá
að stafsetningin væri algert sáluhjálpar-
atriði: milli þessara tveggja tegunda
réttritunar væri slík hyldýpisgjá, að þeir
sem vanir væru nútímastafsetningu ættu
í mestu erfiðleikum með að stauta sig
fram úr texta með einhverri „fornri staf-
setningu" sem vondir málfræðingar
hefðu fundið upp mönnum til hrelling-
ar. Væri vandamálið eitthvað keimlíkt
því sem er í írsku, en þar er „gamla staf-
setningin" svo hlaðin stöfum, sem ekki
eru bornir fram og sleppt er í „nýju
stafsetningunni" að orðin verða fyrir
meiri háttar myndbreytingu eftir því
hvorri þeirra er fylgt: þau orð sem rituð
eru „cloim“ og „cónaí“ samkvæmt nýju
stafsetningunni voru „claoidhim" og
comhnaidhe“ samkvæmt hinni eldri.
Geta tölfróðir menn reiknað út ná-
kvæmlega hvað orðin styttast mikið við
breytinguna, en svo virðist sem það sé
eitthvað í kringum 40-50% í ofanskráð-
um dæmum, þannig að henni fylgir
greinilega talsverður pappírssparnaður
ofan á annað.
En stafsetningarmálum Islendinga er
á talsvert annan veg háttað, og er löngu
kominn tími til að einhver poti vísi-
fingrinum í áttina að einföldustu grund-
vallaratriðunum, sem ættu þó að liggja í
augum uppi, ef þannig mætti koma í
veg fyrir misskilning og rugling af þessu
tagi. A „samræmdri stafsetningu fornri“
og „nútímastafsetningu" er enginn
grundvallarmunur að heita má, í fyrra
réttritunarkerfinu eru t.d. ekki neinir
aukastafir sem hið síðara hafi fellt nið-
ur, í því eru aðeins þrjú stafatákn öðru-
vísi og valda litlum vanda, engin stór-
vægileg breyting verður á byggingu
orðanna, þegar farið er úr einu kerfi í
annað, og því er ekki annað hægt að
segja en orðmyndirnar séu í öllum meg-
inatriðum eins. Ef sleppt er breytingum
á einstökum orðum (en sams konar tví-
myndir orða eru reyndar til samtímis í
málinu á öllum tímum), er munurinn
einkum fólginn í fáeinum skýrum og
mjög kerfisbundnum atriðum. Það er
þess vegna fráleitt að halda því fram í
alvöru, að „samræmd stafsetning forn“
hafi nokkurn tíma orðið nokkrum þeim
manni til trafala sem ætlaði raunveru-
lega að lesa eitthvert fornritanna, hvað
þá að hún hafi komið í veg fyrir lestur-
inn. Eg nota hér eintölu af ásettu ráði,
því það tekur ekki nema örskotsstund
að átta sig á því í eitt skipti fyrir öll, að í
„samræmdri stafsetningu fornri“ er
124