Tímarit Máls og menningar - 01.02.1989, Blaðsíða 135

skrifað „ek“, „ok“ og „at“ fyrir „ég“,
„og“ og „að“, og ,,-r“ í endingum í
staðinn fyrir „-ur“, og sá sem búinn er
að lesa eina sögu til enda, hversu stutt
sem hún kann að vera, er löngu hasttur
að taka eftir þessum smáatriðum.
Hitt er svo allt annað mál, að þeir
sem ekki hafa dugnað í sér til að lesa
fornbókmenntirnar og skammast sín
fyrir það, hafa komist að því að þeir
geta alltaf borið því við hvað stafsetn-
ingin sé skelfilega flókin og torskilin -
og verið teknir alvarlega. Nú eru forn-
sögurnar að mörgu leyti erfiðar bók-
menntir fyrir nútímamenn, því að þær
gerast í heimi sem þeim er framandi, en
þetta er ekki meiri vandi en gerist og
gengur um flestar miklar bókmenntir -
verk sumra íslenskra nútímahöfunda
eru t.d. mun þyngri en forsögurnar - og
hver lesandi verður að takast á við. En
það er letingjanum í lófa lagið að kom-
ast hjá því að viðurkenna að þessu
nenni hann ekki, hann getur einfaldlega
bent á einhverja síðu í fornriti og sagt:
„Hérna stendur „maðr“, - hvernig í
ósköpunum á nokkur maður að vita
hvað það þýðir, og hvernig á maður
eiginlega að skilja svona flókna og und-
arlega stafsetningu?" - og í staðinn fyrir
að fá framan í sig háðslega hlátursgusu,
þarf hann ekki að bera fram fleiri rök:
þetta eru lokaorðin sem enginn mót-
mælir. Ef hér er eitthvert vandamál á
ferðinni, er það því ekki fólgið í staf-
setningunni heldur hinu hvernig á því
standi, að á þessari öld vélvæddra bók-
menntafræða séu menn svo bjargarlaus-
ir gagnvart jafn einfeldningslegri átyllu.
Mér er næst að halda að ástæðan sé
sú, að hún tengist einhverjum undarleg-
um hnút í íslensku menningarlífi. I
marga áratugi hefur það nefnilega verið
mikil lenska á Skerinu, að menn séu
Umsagnir um bœkur
langt fram á efri ár að gera upp sakirnar
við einhverja móðurmálskennara, sem
þeir höfðu í menntaskóla eða ennþá
neðri skólastigum og eiga naumast svo
greipilegan heiður skilið, enda löngu
komnir til feðra sinna. Er þeim og
þeirra nótum kennt um flest sem miður
fer og öll tiltæk rök notuð gegn þeim:
eru þeir ekki síst sakaðir um að gera
fornritin (og jafnvel yngri rit líka) að
dauðum bókmenntum með rykfallinni
fræðimennsku, „málfræðistagli" og staf-
setningarsérvisku og draga þannig
gjörvalla þjóðina niður í andanum.
Reyndar hafa sveiflur sögunnar tekið
sum atriðin í þessu linnulausa uppgjöri
út af dagskrá - það er t.d. búið að af-
nema zetuna en samt er ennþá verð-
bólga á Skerinu, vinnuþrælkun er jafn
mikil og áður, bóklestur hefur ekki
aukist og útgáfa gengur brösótt, - en
um stafsetningu fornrita er stöðugt
hægt að deila, a.m.k. meðan margar
ólíkar útgáfur eru í gangi. Par sem fáir
vilja láta það um sig spyrjast að þeir
haldi með málfræðingum á móti jöfrum
andans og taki þátt í Samsærinu um að
banna alþýðunni aðgang að fjársjóðum
fornritanna, hefur þetta uppgjör villt
svo um fyrir mönnum, að þeir eru farn-
ir að trúa því að baráttan fyrir framtíð
íslenskrar menningar snúist nánast um
„samræmda stafsetningu forna“.
En í raun og veru er ekki um neitt að
deila, varla einu sinni þann litla mun
sem er á „maðr“ og „maður“. I formál-
um sínum og skýringum víkja útgef-
endur Svarts á hvítu oftar en einu sinni
að mismuninum á fornmáli og nútíma-
íslensku, og samkvæmt kenningum
þeirra:
„er forníslenska, mál Islendinga
sagna, svo frábrugðið þeirri íslensku
sem nú er töluð að við mundum
125