Tímarit Máls og menningar - 01.02.1989, Blaðsíða 132

Tímarit Máls og menningar
studd tilgáta: hún byggir á forsendu
sem getur verið rétt en þarf ekki að vera
það, - sem sé þeirri að til hafi verið eitt
„frumhandrit" og þau handrit sem til
eru séu komin af því og greinist í flokka
eftir beinni ættartölu. Vandi útgefanda
sé því sá einn að finna texta sem standi
sem næst þessu „frumhandriti". En nú
vita menn, að á þeim tímum sem heim-
ildir ná yfir á annað borð, ber það oft
við, að rithöfundar sleppa ekki hendi af
verkum sínum, þótt þeir séu búnir að
láta þau frá sér: þeir endurbæta textann
og breyta honum og birta kannske fleiri
en eina endurskoðaða útgáfu. Einar Ol-
afur lætur sér til hugar koma, að sérstök
lesafbrigði eins handritaflokksins eigi
rætur sínar að rekja til leiðréttinga höf-
undar sjálfs. En ef við göngum nú skrefi
lengra og ímyndum okkur, að höfundur
hafi gert úr garði nýja og endurskoðaða
útgáfu af Njálu nokkru eftir að verkið
var farið að ganga manna á meðal og
handrit farin að tímgast og greinast í
kvíslir, og menn hafi kannske lagt það á
sig að skrifa upp meira eða minna af
þessum breytingum í þau handrit sem
þeir áttu fyrir, þá myndi það vitanlega
setja mikið strik í reikninginn hvað
snertir ættartölu handritanna. Þá væri
sem sé ekki til eitt „frumhandrit" held-
ur tvö, og á mismunandi stöðum í ætt-
artölunni, sem myndi kannske breytast
við það, og þannig gætu lesafbrigði, sem
verða ekki rakin til elsta handritsins,
samt verið frá höfundi komin. „Gæðin“
ein gætu ekki skorið úr um það, því að
þess eru næg dæmi að höfundar hafi
spillt sínum eigin verkum með breyt-
ingum. Þessi hugmynd kann að þykja
langsótt, enda er hún fyrst og fremst
sett fram til að sýna, að forsendan fyrir
ættarskrá Einars Ólafs þurfi ekki að
vera hin eina rétta. En hún er samt ekki
með öllu gripin út úr lausu lofti: ættar-
skráin er ákaflega flókin, svo virðist sem
afritarar hafi furðu oft skipt um forrit,
ýmis handrit eru með „blönduðum
texta“. Einar Ólafur bendir jafnvel á að
dreifing sumra lesafbrigða sé ekki í sam-
ræmi við flokkaskiptingu handrita að
öðru leyti, og er því freistandi að reyna
að leita annarra skýringa á þessari
flækju en þeirra venjulegu breytinga
sem afritarar gera smám saman, t.d.
með því að gera ráð fyrir endurskoðun
sem sérstakt mark hafi verið tekið á.
Það væri mjög fróðlegt að athuga lesaf-
brigði með það fyrir augum að finna
hvar og hvenær þau hafi komist inn í
ættartölu handrita, hvaða ástæða sé fyr-
ir þeim og hvort þau bendi til einhverr-
ar sérstakrar „endurskoðunar" (einnar
eða fleiri). En hvernig sem því er farið
er naumast hægt að draga aðrar ályktan-
ir af þessum bollaleggingum en þá, að
einu Njálutextarnir sem við vitum fyrir
víst að hafi verið til á dögum höfundar
sjálfs eða þeirra manna, sem gátu mun-
að hvernig hann var eygður, eru þeir
textar sem elstu skinnhandritin hafa að
geyma. Það er því leyfilegt að taka út-
gáfu Einars Ól. Sveinssonar með
nokkrum fyrirvara og óska eftir öðrum
texta, en með því að kjósa heldur útgáfu
Konráðs Gíslasonar er hins vegar verið
að stíga allstórt skref aftur á bak.
Slíkt val er heldur ekki í samræmi við
anda útgáfu Svarts á hvítu, því Njáls
saga sker sig út: að öðru leyti virðist
textaval útgáfunnar vera vandað og í
samræmi við kröfur tímans, og er það
óneitanlega mikill kostur, hvort sem lit-
ið er á hana sem „menntamannaútgáfu“
eða „alþýðlega útgáfu". En þá er að líta
á tilhögun útgáfunnar í heild. Aðstand-
122