Tímarit Máls og menningar - 01.02.1989, Blaðsíða 136

Tímarit Máls og menningar
ekki skilja forfeður okkar á 13. öld,
ef þeir mættu eiga við okkur orð. En
jafnskjótt og þeir gripu fjöðurstafinn
og festu hugsanir sínar á skinn gæt-
um við skilið þá enda þótt þanka-
gangurinn væri framandi ..."
Af þessum orðum gæti ókunnur maður
dregið þá ályktun að Islendingar not-
uðu kínversk tákn, því þau eru eina let-
urgerðin sem gerir mönnum kleift að
skilja hver annan skriflega, þegar tal-
málin hindra samskipti þeirra. Þessi
skilgreining útgefenda segir nefnilega
ekki nema hálfan sannleikann. Það er að
vísu mjög sennilegt, að nútímamaður
myndi í fyrstu eiga í talsverðum erfið-
leikum með að skilja Snorra Sturluson,
ef hann ætti þess kost að sækja hann
heim á Reykholt, en það er jafn senni-
legt að hann færi mjög fljótlega að átta
sig á hálfum og heilum setningum, þótt
hann misskildi kannske sumt og fylgd-
ist ekki alltaf með samhenginu. Þótt
tungumálið hafi breyst mikið á sjö öld-
um og þessi tvö málsstig séu „frábrugð-
in“ hvort öðru, hafa breytingarnar orð-
ið á þann hátt, að þau eru að verulegu
leyti „hliðstæð" ef svo má segja. Bygg-
ing orðanna er nokkurn veginn sú sama
og mörg málhljóðin sennilega alveg
eins, en önnur hljóð hafa hins vcgar
breyst á kerfisbundinn hátt, þannig að
þar sem Snorri bar fram ákveðið hljóð
bera nútímamenn fram annað hljóð eftir
nokkuð föstum reglum: í staðinn fyrir
langt a (eða stutt a á undan ng og nk) í
þrettándu aldar framburði hafa nútíma-
menn t.d. yfirleitt tvíhljóðið „á“. Um
leið og tímaferðalangurinn færi að átta
sig á þessum breytingum (og slíkt gerist
nánast því af sjálfu sér), gæti hann farið
að skilja orðræður sagnamannanna
fornu: þetta kannast hver sá maður við
sem reynt hefur að hlusta á einfaldar
setningar á færeysku, þótt þar sé mun-
urinn talsvert meiri. Ég efast um að það
tæki miklu lengri tíma en það tekur nú-
tímamenn að venjast rithætti þrettándu
aldar manna, stafagerð og skammstöf-
unum.
Þetta skiptir meginmáli fyrir stafsetn-
inguna. Hægt er að skrifa málhljóðin og
sameiningu þeirra í orð á hvaða hátt
sem er, og geta menn velt því fyrir sér
hvernig íslenskt ritmál myndi líta út, ef
það hefði fyrst verið búið til á þessari
öld án þess að menn hefðu neina hug-
mynd um þróun málsins undanfarnar
aldir: er lítill vafi á að þá myndi
tvíhljóðið „á“ t.d. vera skrifað „au“. En
nútímastafsetningin byggist á allt öðr-
um forsendum en þeim sem þá hefðu
sennilega ríkt: hægt er að segja að hún
miðist að verulegu leyti við þá grund-
vallarbyggingu orðanna sem er sameig-
inlegt málinu eins og það var á 13. öld
og eins og það er núna, en þó þannig að
gengið er út frá eldra málsstiginu.
Tvíhljóðið „á“ er t.d. táknað með því að
setja lengdarmerki yfir „a“, eins og
gjarnan var gert í fornum handritum til
að tákna hliðstætt sérhljóð þess máls-
stigs og gert er í „samræmdri stafsetn-
ingu fornri": stafurinn getur því eins vel
verið tákn fyrir langt sérhljóð og fyrir
tvíhljóð. Þetta er ástæðan fyrir því að í
rauninni er enginn grundvallarmunur á
„nútímastafsetningu“ og „samræmdri
stafsetningu fornri“: sú réttritun sem
notuð er nú á dögum er í eðli sínu
„samræmd stafsetning forn og ný“. í
því samhengi skiptir litlu máli, þótt
stafsetningunni sé hagrætt til að sýna
ýmis tilbrigði í málfarinu á ýmsum
stöðum og tímum, þótt t.d. sé skrifað
„langur", „langr“ eða „lángur", - þetta
eru yfirborðsfyrirbæri miðað við annað.
Hér hefur ekki enn verið talað um
126