Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Blaðsíða 93

í þeim er harla fátt að finna sem stutt gæti
þær nákvæmu námslýsingar sem þama eru
settar fram. Það er heldur ekki von. í raun
og veru eru lýsingarnar ekki annað en
ágiskun: hvorki Lord né meistari hans Parry
hafa fylgst með nokkrum sagnasöngslærl-
ingi, og þrátt fyrir öll sín apparöt hafa þeir
ekki getað skyggnst inn í það sem fram fer
í heilabúi slíkra manna, og því hafa þeir
spunnið upp þessa frásögn eftir því sem
þeim finnst líklegast og reyndar líka — og
það er öllu verra — eftir því sem kenningin
segir þeim að eigi að vera. Þannig er lýsing-
in í heild sinni, þegar grannt er að gáð, reist
á þeirri röksemdafærslu sem í mannfræði
hefur verið kölluð „ef ég væri hestur“.
Þrátt fyrir þetta vitnar Jack Goody — einn
þeirra fræðimanna sem Gísli nefnir í bóka-
listanum í lok ádrepu sinnar — í lýsingu
Lords með þeim orðum að hún „sýni“ að
lærlingurinn tileinki sér ekki listina með því
að læra verk orðrétt utanað heldur með því
að spinna upp kvæði úr sögum og formúlum
sem hann hefur heyrt áður.5 Menn geta vit-
anlega haft hvaða skoðun sem þeir vilja á
tilgátu Lords og talið hana mjög sennilega,
ef þeim býður svo við að horfa, en hún sýnir
hvorki né sannar eitt né neitt, og stuðla þessi
ummæli Goodys naumast að því að auka
traustið á vinnubrögðum þessara fræða.
Þangað til einhver beinhörð rök og sannanir
eru dregin fram í dagsljósið getur ágiskun
nefnilega ekki orðið að staðreynd, en það er
samt á þessari ágiskun sem Lord byggir
hugleiðingar sínar um „sálarlíP4 sagna-
söngvaranna, og þær bollaleggingar eru að-
alröksemdin fyrir þeirri kenningu hans, að
„munnleg skáld“ hafi aldrei lært kvæði ut-
anað og flutt þau þannig meira eða minna
orðrétt, heldur einungis getað samið þau í
flutningi.
Áður en lengra er haldið er rétt að benda
á, að þótt Lord reisi mikla loftkastala á
tilgátu sem lítil rök eru fyrir, er hann harla
fáorður um ýmis atriði í þessari serbnesku
söguljóðahefð, sem virðast samt skiptamáli
fyrir kenningu hans — og hann ætti þó að
eiga auðveldari aðgang að en því sem gerist
í heilabúi sagnasöngvara. Reyndar tekur
hann fram, að það sé ekki verkefni hans að
segja „sögu söguljóðanna“ á Balkanskaga,
enda verður rit af þessu tagi að vera afmark-
að á einhvem hátt. En það vekur samt furðu
hvað Lord leiðir hjá sér mörg atriði sem
tengjast sjálfum rótum þessa kveðskapar og
vinnubrögðum sagnasöngvaranna. Þótt
hann víki í myrkum orðum að goðsögum,
gerir hann aldrei neina skipulega grein fyrir
þeim sögum sem söguljóðin fjalla um,
varðveislu þeirra yfírleitt og þýðingu fyrir
þjóðir Balkanskagans — og er þó skáld-
skapartæknin, hver sem hún er, fyrst og
fremst aðferð til að túlka þennan efnivið.
Nú vita menn t.d. að í þessu órólega homi
Evrópu hefur hver höndin verið uppi á móti
annarri öldum saman, og kemur það fram í
riti Lords og á sinn hátt einnig í sögu Ism-
ails Kadare, sem fyrr var getið, að kvæði
sagnasöngvaranna hafa verið liður í þessum
deilum: efnið hefur verið breytilegt, sögur
verið til í fleiri útgáfum en einni — það má
líka velta því fyrir sér hvort skáldskapurinn
hafi ekki verið eitthvað valtur á fótunum hjá
Múhameðstrúarmönnum vegna áfengis-
leysis — og menn hafa þrætt um það hvað
væri „réttara" og jafnvel hvað væri „upp-
runalegra“. Lord nefnir t.d. kvæðamann
sem gagnrýndi harðlega kollega sína í
Herzegóvínu fyrir fákunnáttu í landafræði,
því þeir kunnu ekki skil á heimkynnum
hinna víðfrægu Hmjici . . . Þótt Max og
Willy skildu ekki mikið í þessum deilum,
höfðu þeir frá ýmsu að segja varðandi mun-
inn á serbneskum og albönskum kvæðum
(sem Lord rétt nefnir en fjallar ekki um að
öðru leyti). Án einhverrar rannsóknar á efni
kvæðanna og myndbreytingum þess er eng-
in kenning um þau meira en drög og tilgáta,
enda vekja ofantalin atriði þá spumingu —
sem Lord gerir enga tilraun til að svara —
TMM 1990:1
91