Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Blaðsíða 96

mynd sem forsprakkar hennar og Gísli Sig-
urðsson hafa boðað hana.
Hafiöi séö hann Jón ó Jón . ..
Þetta er kannske ekki alveg eins einfalt mál
og menn gætu álitið, þar sem „munnlegur
kvæðaflutningur“ hefur vitanlega ekki
varðveist nema hann hafi á einhverju stigi
verið skrifaður upp og má þá æfinlega halda
því fram að tilvera ritlistarinnar hafi þá
þegar verið farin að hafa einhver áhrif. En
samt má gefa nokkur skýr dæmi og ábend-
ingar, og er rétt að byrja á einni almennri
athugasemd: það virðist ekki sérlega líklegt
að menn hafi þá fyrst farið að læra kvæði
orðrétt utanað, þegar ritlist var komin til
sögunnar og notkun hennar orðin nokkuð
útbreidd, en það hafi ekki tíðkast áður,
þegar þörfin var þó vissulega dálítið meiri.
Þannig er erfitt að trúa því að kvæðamenn
eins og hann Jón frá Efesus, sem kunni
Hómerskvæði utanað aftur á bak og áfram
og ætlaði aldrei að stoppa þegar hann var
einu sinni byrjaður að þylja, svo að Sókrat-
es varð að segja „Þetta er nóg“ — að slíkir
þulir hafi sem sé komið fram á sjónarsviðið
með ritlistinni. í fomöld voru menn á þeirri
skoðun, að við tilkomu hennar hefði minnið
og hæfileikinn til að læra utanað fremur
sljóvgast en hitt, og Júlíus Caesar segir að
drúídar í Gallíu verji mörgum árum í að
læra utanað kvæði sem ekki séu rituð (Bell-
um Gallicum VI, 14).
Ef menn vilja fá dæmi sem séu nær okkur
annað hvort í stað eða tíma, þá er vitnis-
burður Jacks Goodys sérlega athyglisverð-
ur. Eins og áður er vikið að, trúir hann á
kenningar Parrys og Lords, og virðist
reyndar taka þeim gagnrýnislítið, en hann
telur þó ekkert því til fyrirstöðu, að „munn-
leg kvæði“ séu samin í einrúmi áður en þau
séu flutt. Þessu til stuðnings vísar hann til
reynslu sinnar í Norður-Ghana: kvæða-
menn LoDagaa-þjóðarinnar, sem flytja stutt
kvæði við undirleik tréspils á einhvers kon-
ar hátíðum, semji þessi kvæði þó ekki beint
frammi fyrir áheyrendum heldur á æfing-
um, þar sem höfundur geti unnið úr hug-
myndum sínum í ró og næði.7 Þótt orðalag
Goodys virðist stundum heldur hikandi, er
engin ástæða til að efast um þann vitnisburð
hans að þessi kvæði séu ekki samin í bein-
um flutningi, en hann gerir sér augsýnilega
enga grein fyrir því, að með þessu er hann
raunar búinn að kippa fótunum undan
„munnlegri kenningu“ Parrys og Lords.
Það skiptir nefnilega engu máli hvort kvæð-
in eru ort á æfingum nóttina fyrir flutning-
inn eða löngu áður: aðalatriðið er að skáldið
yrkir kvæði sín í næði og festir sér í minni
áður en það treður upp, og með þeirri minn-
istækni getur það vitanlega munað kvæðin
lengur eða skemur og kennt öðrum ef svo
ber undir. Það staðfestir „munnlegu kenn-
inguna“ engan veginn að langir kvæðabálk-
ar, sem fluttir eru á stórhátíðum þessarar
sömu þjóðar, eru sífellt að breytast, eins og
upptökur sem gerðar hafa verið með margra
ára millibili sýna að sögn Goodys, heldur
verður að leita skýringar á öðrum vettvangi.
Þá skýringu gefur Jack Goody sjálfur: á
þessum hátíðum skjóta menn gjaman inn í
kvæðabálkana þáttum — sem þeir hafa ein-
mitt lært við önnur tækifæri.
Á þennan hátt er enn einu sinni komið að
því dæmi sem lang beinast liggur við að
taka í þessu samhengi, enda er það jafnan
gert, en það eru dróttkvæðin norrænu. Þessi
skáldskapur varð til á sama tíma og eddu-
kvæðin og hann er uppfullur af alls kyns
formúlum sem hægt er að breyta og aðlaga
öðru á hinn fjölbreyttasta hátt, en samt lætur
væntanlega enginn neinar kenningar rugla
sig svo mjög í ríminu að hann haldi því
fram, að skáldin fomu hafi gripið léttilega
um hörpu, fiðlu, langspil, tréspil eða eitt-
hvað annað, horft dulráðum augum út í loft-
ið og síðan farið að impróvisera beint fyrir
94
TMM 1990:1