Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Page 8

ur eiginlega til strax eftir hans fyrstu bók,
Sögur og kvœði 1897. Og það er dæmigert
fyrir afstöðu manna til skáldskapar Einars,
að menn taka stórt upp í sig á báða bóga. Sá
ágæti gáfumaður, Jón Ólafsson, ritstjóri og
skáld, taldi til að mynda að tæplega hefði
verið betur ort á íslensku en í Hvarfí séra
Odds frá Miklabæ, en sagðist hins vegar
ekki geta lesið kvæðið Skútahraun vegna
þess að hann fengi höfuðverk í hvert skipti
sem hann reyndi að komast í gegnum þetta
■7
moldviðri, sem hann kallar svo." Þessi höf-
uðverkur Jóns Ólafssonar hefur eiginlega
fylgt Einari Ben. fram á þennan dag og
orðið mælikvarði á hversu tyrfinn og myrk-
ur hugmyndaheimur kvæðanna væri. En
um leið hefur líka orðið til önnur goðsögn:
Þeir sem hafa talið sig skilja kveðskap hans
hafa fengið orð á sig fyrir gáfur. Þannig
segir Jónas Guðlaugsson, síðar skáld en þá
vartaf unglingsaldri, árið 1906 í ritdómi um
Hafblik:
Það getur verið að þeir séu ekki jafnmargir
sem þráð hafa ljóðmæli Einars Benedikts-
sonar og ýmsra annarra, sem talin eru góð-
skáld vor, en óhætt er að fullyrða að sá
hópur sem dáist að Einari og þráir komu
ljóða hans, er glæsilegri en fíestra annarra
skálda.4
Að mínu mati er leitun á skáldi sem hefur
jafn skýr höfundareinkenni og Einar. Auk
þeirra hluta sem vikið var að í upphafi
mætti nefna að kveðskapur hans einkennist
jafnan af útleitni og orðagleði, t.d. eru í
kvæðum hans sjaldan færri en 5 bragliðir í
vísuorði. Ég held að ná mætti breiðri sam-
stöðu um þá fullyrðingu að hann hafi verið
eitt mælskasta skáld vort og aforismar eða
spakmæli hans taka af allan vafa um hversu
orðhagur hann var. Myndmál hans er líka
fremur fastmótað, ber oft vott um frumlega
og skarpa sýn þótt stundum hlaði hann upp
myndum sem vilja verða nokkuð samþjapp-
aðar, enda má minna á að hann segir ein-
hvers staðar um annað skáld að það beri að
stefna að því að segja hlutina „með fleiri
hugsunum, færri orðum“ sem á ótrúlega vel
við um ákveðinn hluta hans eigin skáldskap-
ar. Annar hluti er svo nánast andhverfa
þessa. Einar byggir líka kvæði sín oftast upp
á keimlíkan hátt, sem minnir í grunnatriðum
dálítið á aðferð Hallgríms Péturssonar í
Passíusálmunum: Fyrst bregður hann upp
almennri yfirlitsmynd, síðan sértækari lýs-
ingu og loks kemur heimspekileg útlegging.
Sem klassísk dæmi um þetta má t.d. nefna
þekkt kvæði eins og Hafísinn og Fáka.
Reyndar held ég að um þessi ytri ein-
kenni kveðskapar Einars verði tæpast deilt,
þótt auðvitað falli þau mönnum misjafnlega
í geð. Skrúðmikill stíll hans og áðurnefnd
orðagleði hefur t.d. verið ýmsum þymir í
augum, en mörg neikvæð ummæli í þá veru
má hins vegar oft rekja til tískubundinna
þumalputtakenninga, sem alltaf koma upp
annað slagið í skáldskaparumræðu og
skáldskaparfræðum; að allt einfalt sé gott
og andstæða þess, skraut og íburður, hljóti
þá að vera vont. Þótt vitanlega megi vel
fallast á að einfaldleikinn sé mikils virði, þá
er ástæða til þess að mótmæla slíkum kenn-
ingum, eins og öllum allsherjarreglum, og
minna á að skáldskapur snýst ekki hvað síst
um orð. Skáld, sem ætla sér að standa undir
því nafni, hljóta að reyna fyrir sér með orð,
og skrúðmikill stíll getur aldrei orðið nei-
kvæður í sjálfu sér, fyrirfram, nema auðvit-
að hann gangi ekki upp, sé illa gerður og
innantómur íburður. Mér hefur reyndar
stundum sýnst hin síðari ár að krafan um
einfaldleika hafi einmitt leitt ýmis yngri
6
TMM 1991:4