Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Síða 79

þess fólks, sem fyrir var í landinu og missti
ættland sitt í hendur nýbúanna.
Bókmenntir Máría, frumbyggja Nýja-
Sjálands, bera hreint ekki dæmigerð ein-
kenni nýfrelsisbókmennta og höfunda
þeirra. Út úr öllu sem bestu höfundar þeirra
skrifa má lesa fullyrðinguna: Ég er Márí,
hér á ég heima. Ástæðunnar fyrir sérstöðu
þeirra meðal nýfrelsisbókmennta er að leita
í sögunni. Vandfundnar eru samtímabók-
menntir, þar sem jafn meðvitaðrar tenging-
ar gætir milli sögu þjóðar og skáldskapar
hennar. Til þess að geta fjallað um þróun
bókmennta Máría finn ég mig því knúna til
að fara hratt yfir sögu þeirra, lesendum til
glöggvunar.
Saga Máría og nýlendureynsla er að vissu
leyti ólík hörmungasögu Ameríku-, Afríku-
og Asíuþjóða. Nýja-Sjáland er tvær stórar
eyjar sem lágu saman fyrir um það bil tíu
þúsund árum. Sú þjóð, sem þar bjó ein, þar
til Evrópubúar hófu innreið sína fyrir tæp-
lega tvö hundruð árum, kallast Maori. Orð-
ið þýðir ,,innlendur“ á tungumáli þeirra,
sem einnig er kallað Maori, eða Márí eftir
íslenskum framburði. Þegar fyrstu Evrópu-
búamir spurðu Máría hverjir þeir væru, áttu
þeir ekki sérheiti fyrir þjóð sína. Sifkra
sérheita er einungis þörf ef um samskipti
við aðrar þjóðir er að ræða. Svarið var því
„Maori tangata", sem þýðir innlendur mað-
ur. Máríar eru Pólýnesar. Þeir komu til Ao-
tea-roa, eða „lands hins langa skýs“, upp úr
800 e. Kr. eða síðar.
Sagnir herma að sjö eintrjáningar upp-
reisnarmanna hafi náð landi í Aotearoa og
flestir Máríar geta rakið ætdr sínar til ein-
hverra þeirra. Nokkrum hundruðum ára eft-
ir landnám Máría í Aotearoa kólnaði
loftslag á þessum slóðum og við það
versnuðu lífsskilyrði á Suðureyjunni.
Margar ættir fluttu sig þaðan til Norðureyj-
arinnar. Við aukin þrengsli á Norðureynni
urðu Máríar að endurskoða lífshætti sína.
Um það bil fjörutíu meginættir byggðu því
þarna nýtt þjóðfélag, sem ekki líktist neinu
þjóðfélagi á öðrum Kyrrahafseyjum.
Hvert ættarsamfélag átti hús, samkomu-
hús, sem er langur skáli. Fjölskyldumar
byggðu svefnhús sín í þyrpingum umhverf-
is það. Eldhúsin stóðu sér vegna eldhættu í
stormum og þurrkum. Húsin vom hönnuð
til að standa af sér köld vetrarveður og
jarðskjálfta og urðu því alls ólík þeim hús-
um sem aðrir íbúar Kyrrahafseyjanna
byggðu. Það sem þurfti að ræða meðal ætt-
arinnar var rætt í samkomuhúsinu og allt
var lagt á minnið. Vægi þess máls sem mælt
var í samkomuhúsunum var mikið. Orð
vom vandmeðfarin og ekki hægt að draga
þau til baka. Þeir sem sögðu frá í samkomu-
húsunum urðu að gæta vel að orðum sínum,
en ef sagt var frá í söguformi frýjaði sögu-
maður sig ámæli, ef sagan var góð. Ekki
leið á löngu þar til minnisstæðir atburðir
urðu hluti að menningararfi ættarinnar:
„gömlu sögunurrí*.
Á hverri landnámsjörð giltu samfélags-
reglur sem miðuðu að sjálfræði, en vegna
aukins þéttbýlis í landinu gátu ættimar ekki
útilokað sig hver frá annarri. Ættimar komu
því saman þegar þurfti að ræða áríðandi mál
og komast að samkomulagi um atriði sem
skiptu máli fyrir fleiri en eina ætt. Þessar
samkomur urðu mjög mannmargar og
ákveðið skipulag komst á þær. Hæfni til að
flytja ræður varð sú list sem mestrar aðdá-
unar naut og sá sem hélt góða ræðu var
talinn allra manna merkastur. Ræðumar
urðu að byrja á því að ræðumaður rakti
eigin ættir til þeirra sem komu með fyrstu
eintrjáningunum. Með ættartölunni tókst
TMM 1993:3
77