Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Síða 10

— hver er þessi skuggamynd ef ekki skugginn sjálfur — og rökleysa — af
hverju fengu pósitífar ljósmyndir þetta nafh? Orð verða hins vegar sjaldan til
af sjálfu sér, þau birtast þegar þeirra er þörf en tilurð nýrra orða getur svo
affur verið vísbending um nýja hugsun. Sú spurning vaknar hvenær og af
hvaða tilefni menn hófu að gera greinarmun á skugga og skuggamynd —
hvenær skuggamyndin sem slík öðlaðist form og þá jafnframt að einhverju
leyti sjálfstæða tilvist í hugum fólks? Eins væri ffóðlegt að vita hvort þessi
nafngift sem hér tíðkast enn á ljósmyndum er á einhvern hátt til marks um
þann „skuggahjúp“ sem yfir þeim hvílir í samanburði við önnur listaverk.
Rökkurtjald liðinnar aldar
Nei. Lífið á vé. Þar skal leita að frétt.
Ljósmynd vors hugar þarf skuggann hálfan.
— Einrœður Starkaðar, Einar Benediktsson
Skuggamyndir eiga sér margvísleg not og birtingarform. Flestir þekkja þá
skemmtun að búa til dýra- eða mannamyndir með skugganum af höndum
og fingrum. Sá leikur er trúlega uppsprettan að hinum ævafornu „skugga-
sjónleikjum" Austurlandabúa; brúðuleikhúsi þar sem skuggar brúðanna
eigast við á hálfgagnsæju tjaldi. Skyggðar útlínumyndir (teiknaðar silúettur)
teljast einnig í þessum hópi, enda er ekki ólíklegt að fyrstu töfraljóskerin,
laterna magica, hafi einmitt notast við slíkar myndir. Með tilkomu töfraljós-
kersins um miðja sautjándu öld rennur upp nýtt skeið í sögu skuggamynda.
Ljóskersmyndir, forverar skyggnanna, voru teiknaðar eða málaðar á gler og
ólíkt öðrum skuggamyndum voru þær oftast gagnsæjar. Þær voru því sjálfar
ekki „raunverulegir“ skuggar en áttu það þó skylt með fyrirrennurum sínum
að mynd þeirra var varpað á einn eða annan flöt. Þessa nafngiff tóku svo
gagnsæjar, pósitífar ljósmyndir í arf þegar skyggnur fóru að leysa ljóskers-
myndir af hólmi.
Skuggamyndir koma fyrst ffam í íslensku ritmáli í byrjun 19. aldar ef
marka má orðasafn Orðabókar Háskólans. Orðinu bregður fyrir í tólftu bók
Paradísar missis Miltons sem út kom í þýðingu Jóns Þorlákssonar á Bægisá
árið 1828 en þar segir „Eptir þat at/ þeir eru þvílíkum/ skugga-myndum með/
ok málverki/ vígðir til að veita/ viðtöku því/ sem er sannarligt/ sjálfu ljósi.“
Orðið „skugga-mynd“ er hér þýðing á „shadowy types“ og merkingin ein-
hvers konar skuggi eða silúetta, trúlega ættaður frá myrkrahöfðingjanum
eða þá úr helli Platons, sem vikið verður að hér á effir. Hliðstæð merking er
8
TMM 1994:2