Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Síða 22

dauðanum í framtíðinni“ (bls. 96). Um okkur fer kvíðahrollur vegna voða
sem þegar hefur dunið yfir.
Getum við lesið bók Barthes sem allegóríu, táknsögu um vanda bók-
menntatúlkandans, og reynt að beita hugtökum hans á bókmenntaverk? Það
sem hann segir kveikju bókarinnar bendir til þess: „(...) ég hef alltaf þjáðst
af óþægindum sem fylgja því að vera sjálfsvitund tætt milli tveggja tungu-
mála, annað byggt á tjáningu, hitt á gagnrýni; og innst í tungumáli gagnrýn-
innar, milli mismunandi orðræðu félagsfræðinnar, táknfræðinnar og
sálgreiningarinnar — og að lokum var ég óánægður með þær allar — fann
ég það eina sem ég var viss um í mér (hversu barnalegt sem það var):
örvæntingarfullt andóf gegn öllum smættandi (e. reductive, mín aths.)
kerfum.“ (bls. 8) Og enda þótt hann fjalli ítarlega um það sem hann telur
sérstöðu ljósmyndarinnar, líkir hann henni þó á einum stað við bókmennta-
form, þar sem er hækan. Allt er gefið sem í sjónhendingu, og ekkert rúm fyrir
langar útleggingar (bls. 49). Hækan er mynd.
örstutt ljóð, ljóð sem við rétt einsog ljósmynd getum séð öll í einu, er án
efa sú tegund bókmennta sem beinast liggur við að kanna útfrá hugmyndum
Barthes. lokum þessa hæku hér, í þýðingu Helga Hálfdanarsonar:5
Gamla kyrra tjörn!
Lítill froskur stingur sér
— vatnið segir: Hviss!
Ljóðið er einföld mynd, en punktur hennar er sú tilfmning fyrir tímanum
og dauðanum sem hún vekur. Eitt andartak gárum við með lífi okkar lygnt
yfirborð tímans, einsog þegar froskur stingur sér í tjörn og er svo horfinn;
og tjörnin er gömul og kyrr sem áður. Þessi tilfinning vaknar ekki síst af
orðinu sem stendur út úr kvæðinu: Hviss! — við heyrum tímann þjóta hjá,
við sjáum orðið þegar við lokum augunum, og skynjum líf okkar eitt
andartak frá sjónarmiði eilífðarinnar. Þetta orð er sýnilegur punktur kvæð-
isins, rýfur lygnu þess í margfaldri merkingu.
Það þarf engan að undra að þessi gamla austræna kveðskaparhefð hafi
höfðað sterkt til skáldsins Ezra Pound. Þegar hann boðaði hinn svonefnda
ímagisma í ljóðlist árið 1912 lagði hann allt upp úr beinum myndum, að
öllum óþarfa orðum og viðlíkingum væri sleppt, skáldið yrði að gera sér ljóst
„að hið náttúrulega viðfang (object) er ávallt fullnægjandi tákn“.6 Hér leitar
annað ljóð á hugann, að þessu sinni íslenskt, þ. e. hið fræga kvæði Jóhanns
Sigurjónssonar um skáldbróður sinn:7
20
TMM 1994:2