Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Síða 24

sem við vitum að er bæði vel hugsað og áhugavert í alla staði, en það nær
ekki til okkar. Punkturinn er það sem veldur því, svo dæmi sé tekið, að kvæði
verður hluti af okkur sjálíum, við eignumst það um leið og við leggjum
eitthvað til þess. Punkturinn virðist skreppa undan túlkuninni, verjast allri
útleggingu.
En erum við þá aftur á byrjunarreit: Bókmenntaffæðin verður að láta sér
nægja skýringu eða túlkun, hún nær ekki til þess sem gerir bókmenntir að
því sem túlkandanum frnnst góðar bókmenntir? Hér hefur því verið haldið
fram að sannleiksgildi túlkunar sé síður en svo algerlega afstætt fyrirbæri.
En þegar kemur að bókmenntagildinu verður niðurstaðan persónulegri,
einfaldlega vegna þess að þar verður lesandinn að gefa meira af sjálfum sér.
Kosturinn við bók Barthes er að þótt hann viti þetta, og sumpart þvert ofan
í það sem hann segir sjálfur um bernskan og frumstæðan myndlestur sinn,
reynir hann samt að glíma við vandann með aðferðum fræðanna, og sam-
þætta túlkun og upplifun. Nálgun hans leysir vandann svo sannarlega ekki
fræðilega, en hún kemur orðum að honum, og ég er sannfærður um að hún
á við fleira en ljósmyndir. Það er aldrei að vita nema hún geti sagt okkur
eitthvað um skáldsögur,kannski einkum módernísk verkþar sem myndsvið-
ið er meira áberandi en frásagnarþátturinn.
Ameríski bókmenntafr æðingurinn Hillis Miller hefur einsog margir aðrir
um þessar mundir velt fyrir sér þörf mannsins fyrir sögur, þörf sem virðist
hafa fylgt honum frá öndverðu. Látum rökfærslu hans liggja á milli hluta
hér, að öðru leyti en því að hann spyr hinnar eðlilegu spurningar: af hverju
þurfum við alltaf nýjar og nýjar sögur? Og svarar því til að í öllum góðum
sögum sé laus endi, eins konar gáta sem við leitum svara við í næstu sögu,
og þannig koll af kolli (og minnum þar, svo ég skjóti að líkingu, á soldáninn
í Þúsund og einni nótt). Gátan getur birst í myndsviði sögunnar, í endur-
teknum tilbrigðum af lykilmynd eða „samsettu orði“ sem verður ekki ráðið
að fullu.9 Hún skilur okkur eftir með tilfinningu sem er sambland af innsæi
og spurn, og knýr okkur áfram í leit. Kannski er þar kominn „punktur“
sögunnar. Mig langar að lokum að taka dæmi af einni þekktustu smásögu
Kafka, Dómnum. Þetta er saga sem hefur verið lesin sem dæmisaga um
feðraveldið, hún beinlínis býður heim freudískum túlkunum, og hún segir
okkur margt um grundvallarþverstæðu alls uppeldis. En það er líka í henni
málsgrein (punktur?) sem situr eftir í huga þessa lesanda löngu eftir að
þráður sögunnar er gleymdur. Hún kallast á við eitt af leiðarstefjum Kafka,
sem er það að vakna — ekki til vitundar, til birtu, ekki af vondum draumi,
heldur til hans, í miðja martröð; fáir hafa kannað betur bresti vitundarlífs
okkar. Þegar hér er komið hefur Georg, ungi maðurinn sem er aðalpersóna
sögunnar, lent í eins konar átökum við föður sinn. Þótt föðurnum hafi í
22
TMM 1994:2