Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Qupperneq 32

Þorleifur Hauksson
Nokkur orð um stíl Þórbergs
Þrjú ný fyrirbrigði hygg ég, að ég hafi innleitt í íslenzka rit-
mennsku. Það er fútúrisminn, paradoxarnir (áður var alltaf sama
jafna skvampið, eins og þegar riðið er yfir Hornafjarðarfljót) og
meðaumkvunarlaust virðingarleysi fyrir öllu því, sem fólki er
„heilagt", fyrir tepruskap storknaðra siðakenninga hinnar kyrr-
stæðu lægðar, sem legið hefur ffá landnámstíð yfir þessu útskeri.
Ég hef innleitt meiri hraða, fjör, hittni og tilbrigði í stíl. — Því segi
ég „innleitt“? Af þessu hefur enginn lært neitt, nema vinur minn
Halldór Kiljan.1
Þannig komst Þórbergur Þórðarson að orði í bréfi til Stefáns Einarssonar.
Bréfkaflinn er a.m.k. 55 ára gamall, en enn í dag býr jafnvel minnsta textabrot
frá hendi Þórbergs yfir einhverjum fáséðum ferskleika. Kannski vegna þess
að stíll hans hefur aldrei fallið eða verið felldur inn í farveg hefðarinnar.
Kannski vegna þess hve fáir urðu til að taka hann sér til fyrirmyndar—nema,
að sumu leyti, vinur hans Halldór Laxness.
Þórbergur kvaddi sér hljóðs í upphafi sem ritgerðasmiður, esseyisti. Fyrsta
ritgerðin sem birtist frá hans hendi á prenti, „Ljós úr austri“, í Eimreiðinni
1919, er allnýstárleg í samanburði við það sem menn áttu að venjast.
Meginefni ritgerðarinnar er kynning á jógaffæðum, en eftirtekt lesandans er
vakin í upphafi með sérstæðri lífsreynslusögu:
Nótt eina í septembermánuði árið 1914 bar mér það sviplega áfall
að höndum, að ég misti heilsuna á nokkrum augnablikum.2
Þessu sviplega áfalli er síðan lýst með miklum tilþrifum. Lýsingin minnir
einna helst á líffæraverkfallið sem dettur við og við yfir Sobbeggi afa í
Sálminum um blómið, enda reynist þetta vera snertur af ímyndunarveiki og
koma meginþræði ritgerðarinnar lítið sem ekkert við. Hér er á ferðinni fyrsta
sjálfslýsing Þórbergs á prenti, og sá „skringitónn" sem hér er sleginn (orða-
lagið er Árna Hallgrímssonar ritstjóra) átti eftir að hljóma síðar með enn
eftirminnilegri hætti.
30
TMM 1994:2
j