Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Page 72

honum að hypja sig, vilji hann ekki hafa verra af. Við viljum trúa því að
veruleikinn sé eins og hann blasir við okkur í sjónvarpinu eða dagblaðinu.
Kannski erum við ekki mjög sátt við þennan veruleika, en svona er hann,
segjum við, það þýðir ekki annað en viðurkenna það.
Sannleikurinn er auðvitað sá að hugsanlega er veruleikinn allt öðruvísi.
Ef til vill veitir sjónvarpið eða dagblaðið okkur skrumskælda mynd af
veruleikanum. Vandinn er á hinn bóginn sá að við höfum engin ráð til að
sannreyna þetta með öruggum hætti. Og jafnvel þótt við gætum í einstaka
tilfelli komist að því hvort blaðið eða sjónvarpið hafi sagt satt og rétt frá eða
ekki, hafi gefið rétta mynd af atburðinum eða ekki, þá dugar slíkt ekki til að
sanna eða sýna neitt endanlegt um tengsl sjónvarps eða annars miðils við
veruleikann. Aðgangur okkar að veruleikanum liggur í gegnum skilningarvit
okkar og tungumálið með öllum þess táknum, líkingum og myndhvörfum.
Skilningarvitin og tungan miðla veruleikanum til okkar og tengja okkur þar
með heiminum. Dagblöð, sjónvarp, hljóðvarp og myndvarp eru eins konar
framlengingar skilningarvitanna og tungunnar, og nú á dögum ræðst aðgan-
gur okkar að veruleikanum að miklu leyti af þeim. Það er ekki til, hefur aldrei
verið til og verður ekki til beinn og milliliðalaus aðgangur að Veruleikanum
sjálfum. Veruleikinn berst okkur, snertir okkur, hlær við okkur á ótal vegu
eftir boðskipta- og miðlanetum sem við kunnum takmörkuð eða jafnvel
engin skil á. Verkefni okkar verður því að læra á þessa miðla, leika á þá (í
báðum merkingum þess orðs) til að heimta og endurheimta veruleikann.
Um þetta snýst viðtalið við Derrida. Um þetta snýst líka heimspeki hans.
Hér er ekki ætlunin að gera henni nein skil, heldur rýna örlítið í fáein orð,
sem Derrida beitir, og aðferðina sem áður er nefnd.
Hugmyndin á bak við umrædda aðferð er sú að vestræn menning ein-
kennist af viðleitni til að innlima veruleikann í rökvíst kerfi, sem geri okkur
kleift að varpa honum upp fýrir hugskotssjónum okkar eða bókstaflega á
sjónvarpsskjáinn. Staðreyndin er hins vegar sú að slík innlimun og endur-
varp veruleikans er eintóm ímyndun: Veruleikinn rúmast hvorki inni í
hugskoti okkar né í sjónvarpinu. Til að sýna fram á þetta er einfaldast að
benda á mikilvægi þeirra þátta veruleikans sem virðast engu skipta við
innlimun eða endurvarp veruleikans. Aukaatriðin, atriðin sem okkur finn-
ast engu máli skipta, sýna hvernig hin rökvísa innlimun veruleikans mistekst,
hversu endurvarpið er í reynd takmarkað, villandi, blekkjandi.
Mikilvægasta aukaatriði vestrænnar menningar er letrið (eða skriftin) sem
fleytir orðræðunni áffam og er fólgin í hinum ytri hverfulu, efnislegu
táknum sem miðla hugmyndum og kenningum. Heimspekingar hafa margir
hverjir ekki viljað af því vita. Sumir—eins og Sókrates—hafa kosið að skrifa
ekki, heldur styðjast einungis við röddina. Röddin miðlar hugsunum að því
70
TMM 1994:2