Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Síða 96

andi, hann hvorki er né er ekki, það er heldur ekki hægt að höndla hann með
þrætubókarlist), né heldur heimspeki sjálfsverunnar, hlutverunnar eða
vitundarinnar (þess sem er til staðar) sem einnig er ætlað, rétt eins og
verufræðinni eða heimspekinni, að „kveða niður“ drauginn. Og því einnig
að skella skollaeyrum við ákveðnum kenningum sálgreiningarinnar um
vofuna og endurtekningu hins versta sem er ógnun við hvers konar sögulegar
framfarir. (Við þetta má bæta að annars vegar er þetta einvörðungu ógnun
við ákveðna hugmynd um framfarir og að framfarir almennt eigi sér því
aðeins stað að þessi ógn vofi yfír þeim; hins vegar má nefna að í sálgreining-
unni, ekki síst hjá Freud, gætir vanþekkingar á eðli og formgerð hins vofu-
lega, þetta er djúpstæð vanþekking, hárfín, sveiflukennd, og hennar gætir
jafnt í raunvísindum sem í heimspeki.) Já, vofan getur snúið affur á sama
hátt og hið versta, en án slíkrar afturgöngu, ef maður neitar að horfast í augu
við hana, neitar maður sér um minni, arfleifð, réttlæti, um allt sem hefur
gildi handan lífs og dauða, og er mælikvarði á það hvort menn hafa lifað
lífinu með reisn eða ekki. Þetta er nokkuð sem ég hef reynt að gefa til kynna
annars staðar en finnst erfitt að draga saman í grófum dráttum hér. En ég
vænti þess að þegar þið talið um „að hið versta snúi aft ur“ séuð þið að hugsa
um það sem er næst okkur í tíma, það sem átti sér stað í Evrópu fyrir stríð.
— Já.
J.D.: Og ekki eingöngu í Evrópu, höfum það hugfast. Að þessu leyti á hvert
og eitt land sér sína eigin sögu og eigið minni. Svona í fljótu bragði sýnist
mér að það sem átti sér stað í Frakklandi fyrir síðari heimsstyrjöld, meðan á
henni stóð, og jafnvel enn frekar í Alsírstríðinu, hafi yfirskyggt allt annað og
valdið því að það hefur fallið í gleymsku. Þessi vaxandi þögn er sérdeilis þétt,
öflug og hættuleg. Þetta samsæri þagnarinnar lætur smátt og smátt undan
síga, með hléum og á mótsagnakenndan hátt, fyrir hreyfingu sem beinist að
því að létta á minninu (einkum hinu opinbera minni, ef svo má segja,
opinberri réttlætingu þess, sem er aldrei í takt við sagnfræðilega þekkingu
eða minni einstaklingsins, ef það er hægt að tala um eitt óflekkað minni).
Ástæður og afleiðingar þessa innsiglisrofs eru mótsagnakenndar, einmitt
vegna þessarar vofu. Á sama tíma og hins versta er minnst (til að heiðra
minninguna, sannleikann, fórnarlömbin, o.s.frv.) má hvenær sem er búast
við endurkomu hins versta. Ein vofan vekur upp aðra. Og þegar menn sjá
að ein er að rísa upp frá dauðum þá gerist það oft að önnur fylgir á eftir.
Höfum hugfast hvað mönnum finnst nú áríðandi að minnast þess opinber-
lega sem átti sér stað á Vel’d’Hiv’ [þegar lögreglan í París smalaði Gyðingum
saman í hjólreiðahöllinni Vel’ d’Hiv. og afhenti þá nasistum sem fluttu þá í
útrýmingarbúðir. Aths. þýð.] eða að lýsa vissri ábyrgð á hendur franska
ríkinu fyrir allt hið „versta“ sem átti sér stað meðan Frakkland var hernumið
af Þjóðverjum, einmitt þegar (og vegna þess að) margt bendir til þess að
94
TMM 1994:2