Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Page 98

einkennilegri rökfræði um andann sem vofu. Ég glími við þetta „viðfangs-
efni“ á annan hátt, en vonandi þannig að það hreyfi við mönnum, í bók
minni um Marx. Sú bók er ekki andleg ffekar en bókin um Heidegger var
and-andleg, en samt sem áður má segja að ákveðin þörf knýi mig til að beita
þverstæðukenndum aðferðum, í það minnsta á yfirborðinu, til að taka
ákveðinn anda hjá Heidegger með fyrirvara, gerast málsvari anda, ákveðins
anda, eins þeirra anda eða þeirra vofa sem finna má hjá Marx.
— Þú ræddir nokkuð um Marx á einu af námskeiðum þínum íEcole Normale
Supérieure á áttunda áratugnum, vísaðir a.m.k. í hann.
J.D.: Ég gerði meira en að vísa í hann, og ef mér leyfist að árétta það, á fleiri
en einu námskeiði. í þessari litlu bók reyni ég að ganga lengra og útskýra
þessar aðstæður, ákveðna þögn, hið flókna en ég held nána samband milli
afbyggingarinnar og tiltekins „anda“ sem er fólginn í marxismanum.
— Hvað veldur því að þú kveður þér hljóðs í dag um Marx?
J.D.: Ég á bágt með að spinna ffam svar við þessari spurningu í fáum orðum.
Þessi litla ritsmíð um Marx var upphaflega fyrirlestur sem ég flutti í apríl sl.
í Bandaríkjunum, við opnun ráðstefnu sem bar yfirskriftina „Whither Marx-
ism?“ (Hvert stefnir marxisminn?, en þetta er einnig orðaleikur: er marx-
isminn að visna burt?). Ég er að leggja drög að vinnu út frá texta Marx, með
allt það sem tengist þema hins vofukennda hjá honum (þ.e. skiptigildi, blæti,
hugmyndaffæði, o.m.fl.). Bókin er öðrum þræði hugsuð sem eins konar
pólitískur gjörningur, því ég er að reyna að spyrna fæti við kreddukenndri
sátt um að Marx sé dauður, um að gagnrýni á kapítalismann sé lokið, um
endanlegan sigur markaðarins, við þeirri hugmynd að lýðræðið, efnahagsleg
frjálshyggja og sú tegund rökvísi sem henni fylgir séu tengd órjúfanlegum
böndum, o.s.ffv. Ég reyni að sýna hvar og hvernig þetta samkomulag verður
ríkjandi, og stundum ldúrt í ofsagleði, sem er í senn áhyggjufuil og grettin,
sigri hrósandi og manísk (það er með vilja sem ég nota orðalag Freuds um
visst stig í sorgarferlinu: þetta rit um vofur fjallar einnig um sorg og stjórn-
mál). Finnst ykkur ekki brýnt að rísa upp gegn nýrri andmarxískri kreddu?
Mér finnst hún ekki aðeins afturhaldssöm og fordómafuJl í flestum birting-
armyndum sínum, heldur einnig blind gagnvart eigin mótsögnum, að hún
heyri ekki brestina sem boða eyðileggingu hennar: nýr „risi á brauðfótum".
Ég tel nauðsynlegt að berjast gegn þessari kreddu og þeirri pólitík sem henni
fylgir einmitt vegna þess að hún stríðir gegn straumi tímans (annað við-
fangsefhi bókarinnar er það sem stríðir gegn straumi tímans í stjórnmálum,
tímaskelckjan, það sem kemur án þess að nolckur hafi átt von á því, o.s.frv.
Þetta samræmist vitaskuld því sem við sögðum áðan um hið messíanska, um
viðburðinn, réttlætið og byltinguna).
96
TMM 1994:2