Tímarit Máls og menningar - 01.06.1994, Blaðsíða 118

Ýmsar aðferðir má nota til að skipta
hagþróun í tímabil. Það er t.d. einföld en
ágæt aðferð að líta á breytingar þjóðar-
tekna á mann, en þá fást með viðskipta-
kjarabreytingar, sem eru mikilvægar
varðandi hagþróun hér á landi, en hag-
vöxtur sem rekja má til fólksíjölgunar er
tekinn í burtu. Þannig mætti kalla það
vaxtarskeið þegar þjóðartekjur á mann
vaxa en samdráttarskeið þegar þær
dragast saman. Ef þessari aðferð er beitt
á eftirstríðsárin, fæst sú niðurstaða að
samdráttartímabil eftirstríðsáranna hafi
verið sex, þ.e. 1948-52, 1956-57,1967-
68, 1982-83 og 1988-?. Önnur tímabil
eru þá vaxtartímabil og eru þau einnig
sex. (Við þessa tímabilaskiffingu er litið
framhjá stöðnun eða lítilsháttar sam-
drætti árið 1959 og vexti árið 1991.)
Þetta er sami fjöldi tímabila og hjá Sig-
urði, en skilin eru sums staðar önnur.
Stærsti samdrátturinn varð 1948-52,
eða samtals nær 22% mælt með þjóðar-
tekjum á mann, sá næst stærsti var
1967-68, eða nær 14%, en sá sem nú
varir er þegar orðinn (1988-93) sá þriðji
stærsti, eða nær 12% samkvæmt bráða-
birgðatölum. (Hvort hann heldur þessu
sæti eða lendir í öðru sæti veltur á því
hver útkoman 1994 verður og hvað end-
urskoðanir leiða í ljós, en þær hafa yfir-
leitt haft tilhneigingu til að auka
mældan hagvöxt). Kröftugasti sam-
drátturinn mældur með meðallækkun
þjóðartekna á mann á hverju ári var hins
vegar 1967-68, en samdrættirnir 1948-
52 og 1988-? voru lengri en veikari.
Á bls. 49 í bókinni er fjallað um helstu
einkenni hagvaxtar hvað varðar þróun
framleiðni vinnuafls, framleiðslumagn,
hlutfall fjármagns og framleiðslu, arð-
semi fjármagns og hlutdeild launa og
hagnaðar í þjóðartekjum. Þótt það komi
ekki skýrt fram er ljóst að hér er verið að
fjalla um einkenni hagvaxtar samkvæmt
algengustu kenningum um það mál. Það
hefði hins vegar verið gagnlegt að sýna
nánar þróun þessara stærða fýrir ísland
í kaflanum um hagþróun á þeim tíma-
bilum sem gögn eru til um. Hins vegar
kemur skýrt ffam víða í bókinni að
aukning útflutningstekna2 hefur verið
megindrifkraftur hagvaxtar á íslandi.
Yfirleitt hefur verið litið svo á í þessu
sambandi að íslendingar standi frammi
fyrir gefnum útflutnings- og innflutn-
ingsverðum í erlendri mynt og að við-
skiptakjör landsins séu þannig gefin
stærð sem íslendingar geti lítil áhrif haft
á, nema þá í langtímasamhengi í gegn-
um val markaða og gerð þjóðréttarlegra
viðskiptasamninga. (í bókinni kemur
hins vegar ffam (bls.45) aðí heimsstyr-
jöldinni síðari hafi Islendingar komist í
þá aðstöðu á fiskmörkuðum í Bretlandi
að verðleggja útflutning í íslenskum
krónum og velta innlendum kostnaðar-
hækkunum yfir í útflutningsverðlag án
gengislækkunar.)
Bent er á í bókinni (t.d. bls. 51) að
hagvöxtur hér á landi hefur sum tímabil
byggst að hluta á rányrkju fiskistofha.
Einkum er þetta talið eiga við um 6. og
8. áratug aldarinnar. Vafalaust er þetta
að nokkru leyti rétt, en hér væri gagnlegt
að hafa mælikvarða á græna landsffam-
leiðslu, þar sem hagvöxtur er leiðréttur
fyrir breytingum á náttúruauði, einkum
fiskstofnum, til að meta í hvaða mæli
þetta var raunin. Því miður liggja slíkir
mælikvarðar ekki fyrir.
Hagstjóm
Nokkuð ítarleg umfjöllun er um hag-
stjórn hér á landi víða í bókinni og gerir
það hana á margan hátt áhugaverðari en
ella. Þannig er umfjöllunin um hag-
stjórnarumræðuna á millistríðsárunum
og sjónarmið þeirra Eriks Lundbergs og
Benjamíns Eiríkssonar athyglisverð. Það
hefði verið gagnlegt að fylgja hagstjórn-
116
TMM 1994:2