Gripla - 01.01.1998, Blaðsíða 16

14
GRIPLA
Gunnlaugs, handsal og spurning hans í lokin, „hvárt þá mætti svá nýta“. Um
leið vaknar þá sú spuming hvemig skilja eigi svar Þorsteins sem hann kveður
upp úr að lokum og „kvað svá vera mega“. Ekki er leitað eftir samþykki
Helgu og er þar farið eftir gamalli hefð, ákvæðin um samþykki konu við
festar og hjúskap eru fyrst nefnd í bréfi til biskupa seint á 12. öld (um 1180)
og eru ekki tíðkuð fyrr en allmiklu síðar á 13. öld (Jochens 1993:271-289,
1995:17). Ef til vill á þögn Helgu í athöfninni að tákna samþykki hennar;
með því móti væri gjömingurinn löglegur en á móti mælir frásögnin þegar
Gunnlaugur leitar aftur á sömu mið.
Söguhöfundur lætur í það skína að festamar hafi verið gamanið eitt og
segir að lyktum kaflans: „ok varð mijnnum mikit gaman at þessu, þeim er við
váru staddir“ (1916:12; 1987:1170). En er þetta gaman, leikur? Á að skilja
atburðinn sem leik eða hvað rennur hér undir bamabrekum? Að þessu mun ég
víkja síðar.
Hugur Gunnlaugs er bundinn við átthagana og heimur söguhöfundar er
það einnig í fyrstu köflunum en að því kemur að hann lætur Gunnlaug fara
utan. Fyrst verður söguhetjan þó að fylgja eftir því sem hún hafði áður bundið
í handsölum. Þorsteinn Egilsson telur samt greinilega að Gunnlaugur sé ekki
jafnmenntur Helgu, Gilsbekkingar standi skör lægra en Borgarmenn; að hans
hyggju er bónorð Gunnlaugs hégómi. Þó verður svo að vera sem Gunnlaugur
vill; þetta er hans alhugi. Áður hafði Þorsteinn boðist til að gefa honum hest,
og er ekki laust við að í aðra röndina skopist hann að athöfn Gunnlaugs, vilji
gefa honum fola í staðinn fyrir Helgu. Enda þótt hann láti undan með eftir-
gangsmunum og Helga verði heitkona Gunnlaugs, en ekki festarkona er ber-
sýnilegt að hann vill að Gunnlaugur mannist; það er í rauninni Illugi sem
þvingar hann til að láta undan, Þorsteinn getur stöðu sinnar vegna sem
héraðshöfðingi ekki annað en sýnt feðgunum á Gilsbakka jafnræði; þetta er
pólitísk málamiðlun en hvorumtveggja feðrum er ljóst að Gunnlaugur þarf að
þroskast og þess vegna best að senda hann utan, en utanferð hans er ekki
forsenda heitorðsins (sbr. Jochens 1995:25).
3
Á 12. og 13. öld eru samdar bækur suður í álfu um hvemig menn eiga að
haga sér (Bumke II 1990:425-446); rit um mannasiði eru ekki fundin upp af
20. aldar mönnum. Sum þessara verka eru vel þekkt á Norðurlöndum á mið-
öldum og önnur verk af sama toga eru sett þar saman og nægir þar að nefna
Konungsskuggsjá. Sú siðfágun sem lýst er í þessum ritum birtist einna fyrst í