Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2011, Blaðsíða 21

AF VEIKUM MæTTI
21
starfi og hamlar samstarfi á mörkum greina og fræða. Á tímum útrásarinn-
ar leiddi ofuráhersla á stuttar námslínur til þess að búin var til eftirspurn í
stað þess að anna henni, enda áttu þær oft lítið skylt við háskólanám og
voru oft bundnar við eitt misseri. Væntanlegum nemendum stóð til boða
ódýr gráða með háskólastimpli sér til framdráttar. Slíkt námsframboð
þjónaði einnig því markmiði að styrkja fjárhagslega stöðu einstakra deilda
í samkeppni innan háskólans um fjármuni með því að draga úr akademísku
vægi náms. Þannig gekkst háskólinn inn á markaðshugsun og tæknilegar
forsendur sem grófu undan honum sjálfum.
Innan Háskóla Íslands hefur slík viðskiptahugsun beinlínis dregið úr
þverfaglegu samstarfi. Í stað víðtæks samstarfs milli félagsvísinda og hug-
vísinda er t.d. lögð áhersla á að styrkja samstarf greina innan sviða á kostn-
að samstarfs þvert á svið. Þetta hefur einnig komið fram í þeirri stefnu
háskólans að þverfaglegar stofnanir skuli vera staðsettar undir einu sviði.
Hér er um að ræða hluta af kerfishugsun sem hefur fest rætur; það hentar
stjórnsýslunni betur að hafa kerfi þar sem öllu er skipt niður í stofnanaein-
ingar óháð því akademíska starfi sem fer fram innan veggja þeirra.
Birtingarmyndir þessa kerfis hafa komið skýrast fram í tvennu: Í fyrsta lagi
þurfa rannsakendur að eyða mun meiri tíma í stjórnun (t.d. með því að
skrifa umsóknir, semja skýrslur um verkáætlanir og halda utan um skrif-
ræðisþátt rannsókna); í öðru lagi hafa úttektir „embættismanna“ á gæðum
rannsókna og kennslu fengið mun meira vægi. Sífellt meiri tími fer nú í að
uppfylla „gæðakröfur“ sem ákveðnar eru af öðrum en þeim sem stunda
rannsóknir. Árangursmælingar sem byggðar eru á markaðshugmyndafræði
eru orðnar ráðandi í matskerfum opinberra stofnana og fyrirtækja.
Á yfirborðinu mætti ætla að þær tryggðu aðhald, skilvirkni og hag-
kvæmni. En færa má rök fyrir því að þær grafi þvert á móti undan mark-
miðum háskólastarfs. Þær leiði til mun meiri kostnaðar, hamli nýsköpun
og dragi úr gæðum rannsókna vegna þess að þær þjóni tæknikratískum
markmiðum. Slíkt vald lætur eins og það viti, en er í raun aðeins áhuga-
samt um að skapa ramma utan um rannsóknir sem það sjálft skilgreinir.
Það setur viðmið og gildi – í nafni sannleika – með það að markmiði að
viðhalda forræði sínu eða breyta geðþótta í rannsóknapólitík. Tengsl valds
og þekkingar ná hámarki þegar komið er á fót samræmdu kerfi í fram-
leiðslu og miðlun þekkingar. Þannig ræður stjórnunarhugsun ferðinni.
Þessi þróun dregur dilk á eftir sér. Hann er sá að stjórnendur háskóla
verði að embættismönnum sem þora ekki að taka ákvarðanir, forðist að