Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2011, Blaðsíða 221

221
AKADEMÍSKT FRELSI OG FRJÁLSAR RANNSÓKNIR
armiðum prófessora sinna. Á sama tíma er skýr munur á hlutverkum stúd-
enta og prófessora. Við gerum ráð fyrir að prófessorarnir en ekki stúdent-
arnir beiti sinni sterkustu dómgreind í því að leita sannleikans. Stúdent
getur haldið fram sköpunarkenningunni eða kenningunni um vitsmuna-
lega hönnun en það skyldar ekki líffræðiprófessor til að meta þau sjónar-
mið til jafns við þróunarkenninguna sem næstum allir líffræðingar vorra
tíma aðhyllast. Nemandi sem tekur upp kennisetningar og áróður annars
aðilans í deilumálum Austurlanda nær gæti neitað því að Helförin hafi átt
sér stað; annar nemandi sem fylgir áróðrinum hinum megin frá gæti and-
mælt því að Ísraelsstjórn væri ábyrg fyrir fjöldamorðunum árið 1982 í
Sabra og Shatila í Líbanon. En prófessorar eru á engan hátt skuldbundnir
til þess að taka slík sjónarmið alvarlega – þetta eru sjónarmið sem byggjast
ekki á sönnunum.
Háskóli getur ekki og ætti ekki að reyna að ákveða hvaða hugmyndir og
sjónarmið séu hin réttu í kennslustofunni. Í augum eins stúdents geta hug-
myndir prófessors verið óhugnanlega staðnaðar eða tilraunir til þvingunar;
í augum annars gætu sömu hugmyndir verið dæmi um mikla ögrun gagn-
vart málefni sem ætti að hafa verið afgreitt. Til dæmis gæti umræða hjá
prófessor um hlutdrægni okkar menningar gagnvart umskurði kvenna
verið í augum eins stúdents lítilsvirðing á því sem væru augljós undir-
stöðumannréttindi; í augum annars gæti þetta virst ögrandi dæmi um
menningarlega heimsvaldastefnu og vekti alvarlegar siðferðilegar spurn-
ingar sem ætti að ræða án undanbragða. Eigum við að taka alvarlega þá
sem vilja að við beitum þann prófessor viðurlögum sem færir þetta efni í
tal í námskeiði? Og ef við gerum það hver yrði þá settur í hlutverk dómara
„rannsóknarréttarins“?
Breiðasta hugsanlega verndin á tjáningarfrelsi er tengd öðrum mikil-
vægum fleti á akademíunni. Um nokkurt skeið hefur það verið viðurkennt
að háskólinn sé ekki staður þar sem við eingöngu þjálfum vísindamenn eða
fræðimenn sem ráðleggja valdhöfunum – þá sem nú stýra stjórninni. Til
eru háskólakennarar sem stundum gefa valdhöfum ráð af fúsum og frjáls-
um vilja – og kannski er jafnvel til akademísk námsbraut (eins og rússnesk
fræði á tímum kalda stríðsins) sem er ætlað að upplýsa stjórnarstefnu – en
það er ekki aðaltilgangur háskóla að sjá um slíkar ráðleggingar né að laga
viðfangsefni sitt að áhugamálum valdhafa. Það er af þessum sökum sem
svo oft er í háskólum hægt að rekast á einstaklinga sem viðra mjög róttæka
gagnrýni á valdhafa og hagsmuni þeirra. Ef við þöggum niður í eða heftum