Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2014, Side 150

149
Gagnrýni Gæu á borgaralega tilvist sína stigmagnast og efnahagsleg
forréttindi reynast ein birtingarmynd kúgunartækja kapítalismans: „Hvað
var setustofan mín heima? ég var kviksett undir þessu rusli. nei, ég var
dauð. ég var rotið hræ í þessari skrautlegu gröf.“126 Gæa er fyllilega með-
vituð um valkostina sem hún stendur frammi fyrir en að sama skapi hafnar
hún forsendum þeirra. „Lögin“ sem Dagur vitnar til eru „hégómleg[ar]
siðaformúl[ur]“ að hennar mati: „Ætli ég ætti ekki að þekkja þetta siðaða
mannfélag ykkar, sem þið hafið bygt alt í kríng um mann, og einskis krefst
af mér annars en gánga með lokuð augun og ljúga ljúga ljúga […] En ég
skal, skal rífa í tætlur þann lygavef“.127 Lygavefurinn sem Gæa vísar til er í
vissum skilningi járnbúr Webers og þannig jafnframt menningarleg mótun
kvenleikans eins og hún birtist til að mynda í orðræðu eðlishyggjunnar þar
sem líkamsstarfsemi kvenna er sett fram sem skammarleg og ógeðfelld.
Reiði Gæu beinist að veruleika sem skilgreinir konur sem svo lítils virði
að lengst af þurfti að borga með þeim í hjónaband (heimanmund) og að
þekkingarfræði sem í árþúsundir hélt því fram að vitsmunalíf kvenna væri
á valdi líkamans, einkum æxlunarfæranna. Mikilvægur hluti þess sem Gæa
rís gegn er að hafa ekki yfirráð yfir eigin líkama, að það sé einhver annar
sem hefur „rétt yfir“ honum, eins og hún orðar það, og á þar við eigin-
manninn.128 Hið „siðaða mannfélag“, líkt og Freud bendir á, krefst þess að
hvatir séu bældar en í tilfelli kvenna var gengið svo hart fram að kynhvötin
sjálf var sjúkdómsvædd. Allt er þetta hluti af þeim hugmyndafræðilega
ramma sem Gæa hafnar vafningalaust í þriðja þætti leikritsins.
öllum sínum hættum og kynjum. Í fyrsta þætti sást til Esjunnar yfir stofuvegginn
og veiðikofinn í öðrum og þriðja þætti var þaklaus svo sást til lofts og um kring.
„Margir kunna vafalaust illa við loftlausa og þaklausa veiðikofann, eigi sízt af því,
að það, sem úti sézt, gefur aðrar hugmyndir og vekur önnur geðhrif en við á og
leikstjórinn ætlast til, eftir því sem ráða má af grein hans í leikskránni. Menn heyra
óveðrið, en sjá heiðan himin; heyra steypiregn, en sjá fjallið gegn um blátært loft.
og áhrifin, sem leikstjórinn segir, að fjallið eigi að hafa, hefir það kannske á Dana,
en ekki á Íslending, sem alinn er við fjöll. Þá býzt ég við, að margir kunni því illa,
að sjá kertaljósið í kofanum skína á fjallið og mynda stóran skugga af því á bláan
himin óveðursnæturinnar.“ „K.“, „Leikhúsið“, bls. 2.
126 Halldór Laxness, Straumrof, bls. 69.
127 Halldór Laxness, Straumrof, bls. 80. Gagnrýnin sýn Gæu á félagslegar kring-
umstæður kvenna og valdahlutföllin sem móta samfélagslega hegðun var af sam-
tímagagnrýnendum stundum álitin hennar helsti skapgerðarbrestur og afgreidd
sem „fasgirni“. Kristján Albertsson „Straumrof Halldórs Kiljan Laxness“, bls. 5;
„X–Y“, „Straumrof“, bls. 3.
128 Sama rit, bls. 69.
LEGoFSI oG HJÓnABAnDSMAS