Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2015, Side 80

79
og „nútímalegir“ Evrópumenn. Rómantísk viðhorf voru þó einnig tíð: Að
sjá frumstætt líf í hillingum.
Hugmyndir um Íslendinga sem göfuga villimenn voru einnig algengar á
ofanverðri 18. öld og fram eftir 19. öld. Enski klerkurinn og rithöfund-
urinn John Trusler kynnti m.a. slík viðhorf. Hann benti á að vitaskuld
væru þeir frumstæðir í háttum sínum eins og kæmi í ljós þegar þeir væru
gestkomandi hjá kaupmönnum: „Þeir hafa enga hugmynd um hvað dans
er. Stundum gera kaupmennirnir við verslanirnar það sér til skemmtunar
að ná í fiðlu og láta þá fara að dansa. En úr því verður aðallega hopp og
stökk. Þegar þeir hafa fengið vín og eru orðnir kátir syngja þeir ýmsa
hetjusöngva … en hafa enga tilfinningu fyrir neinu samræmi heldur orga
á mjög grófan og óþægilegan hátt.“56 Þetta fólk virtist því vera villimann-
legt en það var hjartahreint samkvæmt Trusler: „Glæpir eru afar sjaldgæfir,
samanborið við annars staðar þar sem auður og velsæld hefur spillt fólki.
Þjófnaður er afar fátíður og lauslæti sömuleiðis.“57 Og þessar skoðanir
ómuðu í öðrum ritum langt fram eftir 19. öld.
Samkvæmt þeim ímyndum sem hér birtast og í öðrum skyldum lýsing-
um voru Íslendingar af sama bergi og aðrir Vestur-Evrópubúar en voru þó
ekki fullgildur hluti hins siðmenntaða heims. Þeir höfðu það „fram yfir“
annað framandi fólk að líta svipað út og Evrópubúar og að vera kristnir.
Þeir höfðu einnig varðveitt marga kosti sem hinir siðmenntuðu höfðu
glatað, voru á vissan hátt frumstæðir og grófir, jafnvel barnslegir og þeir
áttu því erfitt með að varast hættur siðmenningarinnar. Í riti bandaríska
ferðalangsins Pliny Miles frá því um miðja 19. öld komu fram áhyggjur
af því að danskir kaupmenn spilltu þjóðinni, einkum þeim sem byggju
í Reykjavík. Þeir ættu sök á lakri kirkjusókn í bænum, enda gerðu þeir
ekkert nema þvælast um, okra, spila og drekka. Slík framkoma væri ekki
til hagsbóta fyrir siðferði þessa hreinlynda og gáfaða fólks, sagði Miles.58
Svipað og 18. aldar höfundarnir þóttist Miles því sjá mörg skýr merki um
eðliskosti hins göfuga villimanns. Glæpir væru fátíðir og Íslendingar sýndu
ókunnugum meiri gestrisni og góðvild en nokkurs staðar þekktist. Sem
56 John Trusler, The Habitable World Described, or the Present State of the People in All
Parts of the Globe, from North to South; Shewing the Situation, Extent, Climate [etc.],
London: The Literary-Press, 1788, bls. 136–137.
57 Sama rit, bls. 125.
58 Pliny Miles, Norðurfari: Or, Rambles in Iceland, New york: Charles B. Norton, 1854,
bls. 306–307.
INNAN EÐA UTAN EVRÓPU?