Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2015, Síða 152

151
öðrum þræði á mikilli auglýsingasölu, ætti þá að kenna við bakverði (e.
rear guard) vegna þess að ritstjórar þeirra séu með íhaldssaman smekk og
glámskyggnir á nýja strauma í bókmenntunum en þó aðallega vegna þess
að þeir muni einungis birta skrif höfundar eftir að framúrstefnutímaritin
hafi sýnt fram á að það sé hægt að selja eintök út á þau. Þannig hafi bak-
varðatímaritin einungis uppgötvað 20% af bandarískum höfundum sem
komið hafi fram eftir 1912.15
Módernísku tímaritin eru með öðrum orðum lítil vegna þess að sá
fámenni hópur sem les þau samanstendur af fólki sem hefur sérstakan
áhuga og þekkingu á efni þeirra. Kaupendur eru yfirleitt ekki fleiri en
þúsund, segir í riti Hoffmans, Allens og Ulrichs, og er þá átt við banda-
rísk tímarit.16 Birtingur hafði þegar best lét á bilinu sjö til níuhundruð
kaupendur. Ef tekið er með í reikninginn að Bandaríkjamenn voru og eru
enn um það bil þúsund sinnum fleiri en Íslendingar, þá er það allnokk-
ur dreifing.17 Birtingur var þó engan veginn fyrsta eða eina móderníska
tímaritið með góða dreifingu. Rannsóknir hafa sýnt að sum módernísk
tímarit leituðust við að sækja inn í það sem þýski heimspekingurinn Jürgen
Habermas kallar almenningsrými (þ. Öffentlicheit) fremur en að höfða til
fámennrar elítu.
Habermas rakti sögulega þróun almenningsrýmisins. Á áttunda áratug
átjándu aldar tók borgaralegt bókmenntafólk að ræða saman á kaffihús-
um, klúbbum og í tímaritum um fagurfræðileg efni og skapa þannig hefð
fyrir almennum og opnum umræðum um hvaðeina sem snerti hag sam-
félagsins. Með því að taka virkan þátt í skoðanaskiptum veitti almenningur
ríkisvaldinu aðhald. Á nítjándu og tuttugustu öld tók þetta rými aftur á
móti að raskast með sífellt aukinni útbreiðslu dagblaða og tímarita, að
mati Habermas. Fjölmiðlarnir komust í eigu fyrirtækjasamsteypa sem ekki
unnu í þágu almannahagsmuna heldur valdamikilla eigenda sinna. Smám
saman dró því úr mikilvægi og gagnrýni almannarómsins – almenningur
var ekki lengur þátttakandi í umræðunni heldur óvirkur neytandi.18
15 Frederick J. Hoffman, Charles Allen og Carolyn F. Ulrich, The Little Magazine. A
History and a Bibliography, bls. 3.
16 Sama heimild, bls. 2. Aðrir fræðimenn hafa ekki hafnað þessum tölum.
17 Hér verður þó að hafa í huga að höfðatalan segir sína sögu en kannski ekki alla söguna.
Miðað við höfðatölu eru Íslendingar ákaflega atorkusamir á svo að segja hvaða sviði sem
er, ekki síst í menningunni. Þeir sækja til dæmis einna flestar leikhús- og kvikmyndasýn-
ingar og gefa út fleiri bækur en flestar þjóðir. Sjá Ágúst Einarsson, Menningarhagfræði,
Bifröst: Háskólinn á Bifröst, 2012.
18 Sjá Jürgen Habermas, The Structural Transformation of the Public Sphere. An Inquiry
MÓDERNÍSKA TÍMARITIÐ BIRTINGUR