Peningamál - 01.11.2000, Side 8

PENINGAMÁL 2000/4 7
ins 2002 eða lengur. Niðurstöðurnar ber því ekki að
taka bókstaflega. Þær undirstrika þó að hætta er á að
launaskrið fari úr böndum takist ekki fljótlega að
draga úr þeirri eftirspurnarspennu sem nú ríkir, þótt
hugsanlegt sé að aukinn innflutningur vinnuafls geti
dregið nokkuð úr spennu á vinnumarkaði. Sé á hinn
bóginn gert ráð fyrir að hraðar dragi úr innlendri
eftirspurnarspennu gæti verðbólga hjaðnað örar á ár-
inu 2002.
Draga má saman niðurstöður með eftirfarandi
hætti: Miðað við óbreytt gengi dregur ekki verulega
úr verðbólgu frá því sem nú er fyrr en árið 2002. Eigi
að síður yrði verðbólga fullmikil jafnvel undir lok
tímabilsins. Hætta er á að verðbólgan verði meiri fari
ekki að draga úr þeirri spennu sem ríkir á vinnumark-
aði. Á móti kemur að hækkun stýrivaxta seðlabank-
ans 1. nóvember gæti leitt til nokkurar styrkingar
krónunnar og/eða frekari hjöðnunar innlendrar eftir-
spurnar frá því sem nú er reiknað með. Verðbólga
gæti þá hjaðnað heldur hraðar.
Vísbendingar um að dragi úr veltuaukningu og um-
svifum á húsnæðismarkaði
Ýmislegt bendir til þess að verulega hafi dregið úr
vexti veltu í ýmsum greinum á fyrri hluta þessa árs
miðað við árið í fyrra. Samkvæmt virðisaukaskatts-
uppgjörum jókst velta á föstu verðlagi á fyrri helm-
ingi ársins um einungis 1½% samanborið við 7% í
fyrra. Vert er að hafa í huga að minni vöxtur veltu
stafar að hluta til af minni umsvifum á framboðshlið
hagkerfisins. Velta iðnaðar dróst t.d. saman um 2%,
sem að öllu leyti má rekja til sjávarútvegs. Því er ekki
rétt að leggja minni vöxt fyllilega að jöfnu við hjöðn-
un innlendrar eftirspurnar.
Skýr merki eru þó einnig um að dregið hafi úr
vexti eftirspurnar, einkum einkaneyslu. Smásölu-
verslun dróst t.d. saman um 1% á föstu verði frá fyrri
helmingi ársins 1999 til sama tímabils í ár. Þessi
samdráttur, sem einkum var áberandi á fyrsta fjórð-
ungi ársins, kann þó að vera tímabundinn að hluta. Á
fyrstu mánuðum þessa árs voru raunlaun lægri en
árið áður og mikil óvissa var í tengslum við gerð
kjarasamninga sem kann að hafa haft tímabundin
neikvæð áhrif á neyslu. Síðan hafa raunlaun hækkað
á ný og atvinnuástand haldist tryggt. Töluverður
vöxtur er enn í heildsölustarfsemi og jókst velta þar
að raungildi um rúmlega 5% milli fyrri árshelminga
1999 og 2000 sem þó er u.þ.b. helmingi minni veltu-
aukning en í fyrra. Fleiri vísbendingar benda í sömu
átt. T.d. hefur töluvert dregið úr vexti greiðslukorta-
veltu, sem var á fyrsta fjórðungi ársins 11% meiri en
á sama tíma í fyrra, en aðeins 4½% meiri á öðrum
ársfjórðungi. Tekjur ríkisins af virðisaukaskatti segja
sömu sögu. Þær jukust fyrstu 8 mánuði ársins um
4½% að raungildi frá árinu áður, en í fyrra jukust þær
um nær 16% að raungildi.
Ekki hefur þó hægt jafnmikið á vexti á öllum
sviðum efnahagsstarfseminnar. Byggingarstarfsemi
og mannvirkjagerð sker sig nokkuð úr, en þar jókst
veltan hraðar en í fyrra, eða um 9½% á fyrri helmingi
þessa árs samanborið við 2½% á fyrri helmingi árs-
ins 1999. Eigi að síður bendir ýmislegt til að nokkuð
hafi dregið úr umsvifum á íbúðamarkaði að undan-
förnu. T.d. hefur fjárhæð afgreiddra húsbréfa vegna
nýbygginga lækkað nokkuð og kaupmáttur þeirra
dregist enn meira saman.
Hagnaður fyrirtækja á fyrri árshelmingi heldur
minni en í fyrra og verð hlutabréfa hefur lækkað
Hagnaður fyrirtækja getur gefið vísbendingu um þró-
un eftirspurnar, einkum fjárfestingar, í næstu framtíð.
Að jafnaði dregur úr hagnaði á síðari hluta hagsveiflu
og þess sjást lítils háttar merki í uppgjöri fyrirtækja
annarra en fjármálafyrirtækja á Verðbréfaþingi Ís-
lands fyrir fyrri helming ársins. Rétt er að gera þann
fyrirvara að fyrirtæki sem hafa skráð hlutabréf sín á
Verðbréfaþingi eru ekki dæmigert þversnið allra
fyrirtækja í landinu, því að jafnan er um öflugustu
fyrirtækin að ræða. Enda er það eftirtektarvert í ljósi
þess hve dregið hefur úr vexti virðisaukaveltu, eins
og greint er frá hér að framan, að velta þessara fyrir-
tækja var 28% meiri á fyrri helmingi ársins 2000 en
á sama tíma árið áður. Þetta er helmingi meiri vöxtur
en á milli fyrri helminga 1998 og 1999. Þessi veltu-
aukning skýrist hins vegar að umtalsverðu leyti af
yfirtöku, samruna og kaupum á öðrum fyrirtækjum.
Einkum virðist hlutdeild sjávarútvegsfyrirtæki á
Verðbréfaþingi hafi vaxið á kostnað minni sjávar-
útvegsfyrirtækja. Velta þingaðila er því ekki áreiðan-
leg vísbending um vöxt viðkomandi greina í heild.
Samruni fyrirtækja gerir einnig erfitt um vik að túlka
arðsemi fyrirtækjanna sem birtast í uppgjöri þeirra.
Yfirtaka á lítt arðbæru fyrirtæki getur t.d. dregið úr
hagnaði til skamms tíma, þótt til lengri tíma litið
njóti fyrirtækin samlegðaráhrifa og hagræðingar.
Rekstrarafkoma (hagnaður fyrir afskriftir og fjár-