Peningamál - 01.11.2000, Blaðsíða 14

samdráttur fjármunamyndunar minnkar úr 3,5% í
1,5%. Nú er talið að viðskiptahallinn muni nema
7,9% af landsframleiðslu, samanborið við 7,2% í júní,
þrátt fyrir að ný uppgjörsaðferð þáttatekna sýni minni
halla en ella. Hins ber þó að gæta að eftir því sem
ójafnvægið í þjóðarbúskapnum varir lengur aukast
líkur á að skil verði í hagþróuninni sem gætu jafnvel
falið í sér samdrátt í framleiðslu. Erfitt hefur reynst að
tímasetja slík skil með haglíkönum sem spá hagvexti,
enda ræðst tímasetning þeirra að nokkru leyti af vænt-
ingum markaðsaðila.
Hægfara aðlögun eða snögg umskipti?
Eftir ójafnvægi undanfarin ár mun þjóðarbúskap-
urinn að endingu leita jafnvægis með einhverjum
hætti. Spurningin er hvort sú aðlögun verður hægfara
eða skyndileg. Í þjóðhagsáætlun er lýst hugsanlegri
framvindu til ársins 2005. Þar er gert ráð fyrir að
hagvöxtur verði um nokkurra ára skeið undir lang-
tímahagvaxtargetu þjóðarbúsins, en jákvæður þó.
Gert er ráð fyrir að atvinnuleysi haldist lítið, en verð-
bólga hjaðni eigi að síður og verði u.þ.b. 2½% undir
lok tímabilsins. Á hinn bóginn er gert ráð fyrir við-
varandi viðskiptahalla og áframhaldandi skuldasöfn-
un. Gangi þetta eftir munu hreinar erlendar skuldir
því aukast hratt og verða komnar í 85% af landsfram-
leiðslu í lok næsta árs og 100% í lok tímabilsins.
Þessi framreikningur byggir reyndar á þeirri forsendu
að áfram muni draga úr einkasparnaði, sem kann að
vera hæpið þegar horft er til svo langs tíma.
Í stuttu máli er gert ráð fyrir áframhaldandi ójafn-
vægi í utanríkisviðskiptum, þrátt fyrir nálgun að
innra jafnvægi. Það er því í raun ekki hægt að tala um
„mjúka lendingu“, því að lending, í merkingunni
afturhvarf til sjálfbærs hagvaxtar, mun ekki eiga sér
stað á tímabilinu sem um ræðir. Aðlögun sem nauð-
synleg er til að tryggja sjálfbæra þróun viðskipta-
jafnaðar hefur í raun aðeins verið slegið á frest. Að
jafnmikið ójafnvægi í ytri jöfnuði þjóðarbúsins vari
eins lengi og gert er ráð fyrir í framreikningunum
væri í hæsta máta óvenjulegt, eins og vikið verður að
síðar, þótt það sé e.t.v. ekki óhugsandi. Í öllu falli
myndi skuldastöðu þjóðarbúsins hraka svo mikið á
tímabilinu að gera verður ráð fyrir að jafnvægisraun-
gengi krónunnar lækkaði, nema útflutningur ykist af
ófyrirséðum ástæðum. Frestun aðlögunar mun því
óhjákvæmilega fela í sér að aðlögunin þurfi að vera
meiri en ella þegar að henni kemur.
Mynd sem dregin er upp af innri jöfnuði þjóðar-
búsins í því dæmi sem greint er frá í þjóðhagsáætlun
kann einnig að orka tvímælis. Gert er ráð fyrir að
atvinnuleysi verði 1,8% á næsta ári, sem er töluvert
minna en ætla má að samrýmist stöðugu verðlagi. Þó
svo að gert sé ráð fyrir að atvinnuleysi aukist lítillega
og fari yfir 2% á tímabilinu 2000-2005 er mikið
vafamál að verðbólga haldist eins lítil og gert er ráð
fyrir í framreikningi Þjóðhagsstofnunar við jafn lítið
atvinnuleysi. Svo lengi sem vinnumarkaður er yfir-
spenntur er veruleg hætta á auknu launaskriði.
Spennan á innlendum vinnumarkaði virðist síst í rén-
un, eins og komið hefur fram, og framundan eru
vinnuaflsfrekar framkvæmdir á höfuðborgarsvæðinu
og víðar. Kjarasamningar opinberra starfsmanna
gætu magnað spennuna enn frekar. Ætla má að eftir-
spurnarspenna nái hámarki á yfirstandandi ári og
framleiðsla verði á bilinu 2-3% umfram framleiðslu-
getu til langs tíma (sjá ramma 2). Miðað við fors-
endur Þjóðhagsstofnunar mun þjóðarbúskapurinn ná
innra jafnvægi á tímabilinu 2002-2003. Spurningin
er hins vegar hvort jafnvægi komi of seint til að
afstýra víxláhrifum verðlags og launa. Til þess að
það megi takast kann að vera nauðsynlegt að sætta
sig við að framleiðsla falli tímabundið undir fram-
leiðslugetu.
Hugsanlega mun slík aðlögun eiga sér stað að
nokkru leyti sjálfkrafa. Framreikningar Þjóðhags-
stofnunar fela í sér að þrátt fyrir umtalsverðan sparn-
að hins opinbera mun þjóðhagslegur sparnaður
minnka á næstu árum. Þjóðhagslegur sparnaður, sem
nam 19% af landsframleiðslu við upphaf þessa ára-
tugar var kominn niður í 16% af landsframleiðslu á
síðasta ári og gert er ráð fyrir að hann muni minnka
enn frekar fram til ársins 2005. Minnkandi sparnaður
skýrist að öllu leyti af minni einkasparnaði. Ástæða er
til að efast um að þetta gangi eftir, þar sem það felur
í sér að heimilin haldi áfram að fjármagna einka-
neyslu með því að safna skuldum. Skuldir heimilanna
hafa reyndar aukist mjög hratt á yfirstandandi ári og
hraðar en árin á undan. Að nafnvirði er áætlað að
skuldir heimilanna aukist um 19% frá síðasta ári og
hlutfall þeirra af ráðstöfunartekjum hækki í 163%
sem er 17% meira en í fyrra. Skuldasöfnun heimil-
anna er því enn ekki í rénun nema síður sé, þótt áætl-
anir bendi til töluvert aukinnar greiðslubyrði.
Hærri vextir hvetja heimilin hins vegar til þess að
draga úr lántökum og greiða niður skuldir. Aukin
PENINGAMÁL 2000/4 13