Peningamál - 01.11.2000, Blaðsíða 16

greiðslubyrði, bæði vegna stækkunar skuldastofnsins
og hækkunar vaxta, krefst þess að neysla vaxi hægar
en ráðstöfunartekjur þegar fram líða stundir. Frá því
um miðjan áratuginn til síðasta árs jókst greiðslu-
byrði heimilanna lauslega áætlað úr 20% í 30% af
ráðstöfunartekjum. Ætla má að á yfirstandandi ári
muni greiðslubyrðin aukast í u.þ.b. 35% ráðstöfunar-
tekna og halda áfram að þyngjast á næstu árum. Erfitt
er að sjá fyrir hvenær skuldasöfnun stöðvast, þótt
ljóst sé að það sé óhjákvæmilegt. Svo lengi sem söfn-
un skulda heldur áfram mun sífellt meiri þrýstingur
skapast á einkaneyslu og umskipti geta orðið snögg
þegar þau verða, t.d. ef atvinnuöryggi minnkar
skyndilega eða vextir hækka enn frekar. Á móti
skuldum heimilanna koma reyndar einnig umtals-
verðar eignir, en um þær liggja ekki fyrir nægar upp-
PENINGAMÁL 2000/4 15
mjög seigfljótandi ferill. Við mat á leitniferli vinnuafls eru
hins vegar margar aðferðir mögulegar. Einfaldast væri að
nota HP-síuna á mælda vinnuaflsnotkun. Önnur leið væri
hins vegar að skipta vinnuaflsnotkun í undirþætti sína
(2) Nt = Ht Lt (1-ut)
þar sem Ht er þátttökuhlutfallið, Lt er fjöldi einstaklinga á
vinnualdri (15-64 ára) og ut er atvinnuleysishlutfallið.
Yfirleitt er notast við mælt þátttökuhlutfall og raunveru-
legar tölur um fjölda einstaklinga á vinnualdri, enda seig-
fljótandi stærðir.2 Hins vegar er reynt að meta undirliggj-
andi atvinnuleysisstig hagkerfisins, þ.e. það atvinnuleysi
sem samræmist stöðugri verðbólgu (svokallað náttúrulegt
atvinnuleysi, NAIRU). Þetta hugtak er nátengt hugtakinu
um framleiðslugetu hagkerfisins þar sem bæði tengjast
þau þeirri staðsetningu hagkerfisins í hagsveiflunni sem
samsvarar því að enginn þrýstingur sé á verðbólgu. Mat á
náttúrulegu atvinnuleysi er háð óvissu á sama hátt og mat
á framleiðslugetunni. Ein leið væri að nota HP-síuna á
mælt atvinnuleysi. Einnig væri hægt að miða við hlutfall
sem talið er sennilegt að endurspegli undirliggjandi upp-
byggingu innlends vinnumarkaðar. Hér er sú leið farin að
gera ráð fyrir að náttúrulegt atvinnuleysi sé 2,5%.
Atvinnuleysi undir 2,5% þýðir því að vinnumarkaðurinn
sé yfirspenntur. Sé atvinnuleysi hins vegar yfir 2,5% þýðir
það hins vegar að vinnuaflið sé vannýtt.
Mynd 1 sýnir mismunandi mat á framleiðsluspennu
hagkerfisins fyrir tímabilið 1980-2001:3
1) Framleiðslugeta metin með HP-síu á Yt (YHP)
2) Út frá framleiðslufallinu með HP-síu á Nt (PF-N(HP))
3) Út frá framleiðslufallinu með 2,5% náttúrulegt atvinnu-
leysi (PF-NAIRU=2,5%)
4) Út frá framleiðslufallinu með náttúrulegt atvinnuleysi
metnu með HP-síu (PF-NAIRU=HP)
Eins og sést á myndinni gefa mismunandi aðferðir
mismunandi mat á framleiðsluspennu hagkerfisins. Þó er
þróunin mjög lík milli aðferða. Frávik eru stærst árið 1987
þar sem skv. tveimur aðferðum er gert ráð fyrir að aðeins
hluti af aukinni vinnuþátttöku hafi verið varanlegur en
skv. hinum er gert ráð fyrir að aukningin hafi að öllu leyti
verið varanleg. Eins og sést var töluverður slaki í hag-
kerfinu á tímabilunum 1983-1985 og 1992-1996. Fram-
leiðsla hefur hins vegar verið umfram langtímagetu frá
árinu 1998. Spennan nær hámarki á þessu ári er hún
mælist á bilinu 2½-3% eftir því hvaða aðferð er notuð.4
Samkvæmt þessu mati og undirliggjandi spá Þjóðhags-
stofnunar mun hagkerfið ná jafnvægi á tímabilinu 2002-
2003.
Mismunandi mælikvarðar á
framleiðsluspennu hagkerfisins
1980 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00 01
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
-2,0
-4,0
-6,0
%
Mynd 1
PF-N(HP)
YHP
PF-NAIRU=2.5%
PF-NAIRU=HP
2. Gallinn við það er hins vegar sá að með því er gert ráð fyrir að allar
breytingar í vinnuþátttöku séu varanlegar, t.d. aukin vinnuþátttaka
1987 og á síðustu árum.
3. Leitniferlar eru metnir með gögnum fyrir tímabilið 1963-2005 til að
lágmarka áhrif endapunktanna. Gögnin koma frá Þjóðhagsstofnun.
4. Sé hin aukna vinnuþátttaka síðustu ára varanleg, má búast við að
lægra matið sé nær sanni. Sé vinnuþátttakan ekki nema að hluta
varanleg, er hærra matið líklega réttara.