Peningamál - 01.11.2000, Síða 30

PENINGAMÁL 2000/4 29
I. Inngangur
Í Peningamálum 2000/1 (febrúar) var í sérstakri
grein fjallað um styrk og veikleika fjármálakerfisins
hér á landi með tilliti til hættunnar á fjármálalegum
óstöðugleika. Er þá átt við hættuna á að starfsemi
fjármálastofnana og markaða truflist með það afger-
andi hætti að búsifjum valdi fyrir hagkerfið í heild.
Það var niðurstaða greiningarinnar í febrúar að staða
fjármálakerfisins væri á heildina litið traust og að
þjóðhagslegt umhverfi væri hagstætt, einkum þar
sem hagvöxtur og raunaukning tekna var enn umtals-
verð og afkoma atvinnurekstrar góð. Því voru ekki
taldar miklar líkur á fjármálakreppu á Íslandi í nán-
ustu framtíð nema þjóðarbúið yrði fyrir áföllum.
Hins vegar var bent á ýmsa veikleika sem gætu orðið
skeinuhættir þegar fram líða stundir, ekki síst ef
brestur yrði í undirstöðum hagvaxtar og aukningar
rauntekna. Hér væri einkum um að ræða mikinn
viðskiptahalla, peninga- og útlánaþenslu, lágt eigin-
fjárhlutfall margra lánastofnana og viðkvæma er-
lenda skammtímastöðu þjóðarbúsins.
Í þessari grein er ætlunin að rekja hvort og þá í
hvaða mæli staðan hefur breyst síðan í febrúar. Fjall-
að verður um þróun viðeigandi þátta í efnahagsmál-
um á árinu og dregnir saman nokkrir þættir sem
varða rekstur viðskiptabanka og sparisjóða sam-
kvæmt milliuppgjörum í júnílok.
Seðlabanki Íslands hóf fyrir nokkru að skipu-
leggja starf sitt á þessu sviði og vinnur nú að frekari
athugunum á helstu vísbendingum úr efnahags- og
fjármálakerfinu sem nota má við mat á fjármála-
stöðugleika. Reglulega verður gerð grein fyrir mati
bankans á þessum þáttum. Heildstæð úttekt á stöðug-
leika fjármálakerfisins mun hins vegar næst birtast í
Peningamálum í maí á næsta ári.
II. Þjóðhagslegt umhverfi
Hagvöxtur verður meiri á þessu ári en reiknað var
með í febrúar sl. Á móti kemur að nú er búist við
mun meiri viðskiptahalla og að verðbólga verður
meiri á árinu en þá var reiknað með. Ekkert hefur
dregið úr útlánaþenslu og fasteignaverð hefur haldið
áfram að hækka, hægar þó en sl. vetur. Spenna á
vinnumarkaði hefur einnig haldið áfram að aukast.
Hins vegar hefur dregið úr veltuaukningu frá því sem
var á fyrra ári. Afkoma fyrirtækja hefur versnað
þegar á heildina er litið og hlutabréfaverð hefur
lækkað síðustu mánuði. Horfur um hagvöxt og tekju-
aukningu hafa versnað, m.a. sakir niðurskurðar afla-
heimilda á yfirstandandi fiskveiðiári.
Hagvaxtarhorfur eru nú taldar slakari en verið
hefur um skeið, m.a. vegna fyrirsjáanlegs samdráttar
í framleiðslu sjávarafurða á næsta ári. Þjóðhagsstofn-
un spáir því að hagvöxtur verði aðeins 1,6% á næsta
ári. Enn fremur sýnir framreikningur Þjóðhagsstofn-
unar 2-2½% vöxt landsframleiðslu á ári næstu árin
þar á eftir. Líkleg styrking þorskstofnsins, hugsan-
legar nýjar stóriðjuframkvæmdir og framleiðniaukn-
ing vegna framþróunar upplýsinga- og fjarskipta-
tækni gætu þó breytt þessari framtíðarsýn. Í þessum
efnum er þó ekki á vísan að róa. Minni hagvöxtur er
ákaflega æskilegur um þessar mundir þar sem slík
þróun mun stuðla að minni ofþenslu og hjálpa til að
lækka verðbólgu. Hins vegar eykur slaknandi hag-
vöxtur óneitanlega líkurnar á að fyrirtækjum og
heimilum reynist þyngra að standa undir skuldum
sem þau hafa safnað á undanförnum misserum vegna
mikillar neyslu og fjárfestingar.
Þrátt fyrir olíuverðshækkanir og lágt verð á fiski-
mjöli og lýsi er talið að viðskiptakjör þjóðarinnar
rýrni einungis um rúmt 1% á þessu ári eftir kyrrstöðu
Stöðugleiki fjármálakerfisins: þróunin innan ársins
Nokkur atriði er varða fjármálastöðugleika eru tekin til umfjöllunar í þessari grein í ljósi efnahags-
þróunar á árinu og hálfsársuppgjöra viðskiptabanka og sparisjóða.