Peningamál - 01.11.2000, Page 68

sér. Slíkur afturkippur gæti orðið mun harkalegri en
ella hafi undangengin eignaverðbólga og ör vöxtur
útlána grafið svo undan heilbrigði fjármálakerfisins
að bankakreppa hljótist af þegar bólan í eignaverði
springur. Bankakreppa gæti magnað afturkippinn
með því að valda lánsfjárþurrð. Írland hefur nýlega
gengist undir viðamikla greiningu og mat á fjármála-
legum stöðugleika á vegum Alþjóðabankans og
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.5 Niðurstaða þeirrar grein-
ingar er í meginatriðum jákvæð. Sérfræðingar stofn-
ananna komust að þeirri niðurstöðu að fjármálakerfi
Írlands sé háþróað, standi á traustum fótum og hafi
auðveldlega staðið af sér sviptingar í fjármálakerfi
heimsins. Eiginfjárstaða bankakerfisins sé góð, gæði
eigna þess mikil, starfsemin dreifð, bæði landfræði-
lega og milli geira, og hagnaður meiri en hjá
evrópskum samkeppnisaðilum. Eigi að síður er þess
getið að núverandi aðstæður feli í sér áhættu fyrir
heilbrigði fjármálakerfisins, m.a. sökum nýjunga í
fjármálaþjónustu, aukinnar samkeppni og örs útlána-
vaxtar sem að hluta til tengist uppsveiflu í eigna-
verði.
Vöxtur útlána hefur verið afar ör undanfarin 3 ár.
Í ágúst sl. nam tólf mánaða vöxtur útlána til einka-
geirans 26½% og hefur hann að jafnaði verið á bilinu
20-30% frá því í árslok 1997. Þótt öran vöxt útlána
megi að hluta til rekja til stofnaðlögunar,6 hefur al-
menn eftirspurnarþensla og hækkun fasteignaverðs
einnig átt hlut að máli. Ástæða er til að gefa upp-
sveiflu fasteignaverðs á Írlandi sérstakan gaum. Í
ágúst sl. hafði fasteignaverð hækkað um 22% á 12
mánuðum og fasteignaverðbólga var enn meiri fyrr á
árinu. Árin 1996-1999 hækkaði húsnæðisverð að
meðaltali um 17% á ári, samtals um 90%. Að raun-
gildi nam hækkunin 77%. Uppsöfnuð hækkun fast-
eignaverðs á Írlandi er nú orðin meiri en í ýmsum
löndum, t.d. Bretlandi, Svíþjóð, Finnlandi og Noregi,
þar sem fasteignaverði bólgnaði á síðari hluta níunda
áratugarins.
Ekkert OECD-land hefur á undanförnum 20 árum
orðið fyrir álíka hækkun fasteignaverðs og Írland á
síðustu árum án verðhruns síðar, enda má að jafnaði
einungis rekja lítinn hluta verðhækkunar fasteigna til
hærri byggingarkostnaðar. Fyrst og fremst er um
hækkun lóðaverðs að ræða. Þegar lagt er mat á líkur
á verðhruni og hversu mikið það gæti hugsanlega
orðið á e.t.v. best við að bera uppsveifluna í írsku
fasteignaverði saman við fasteignaverðbólgutímabil-
ið í Hong Kong og Singapúr á miðjum 9. áratugnum,
enda svipar hagþróun í þessum löndum að ýmsu leyti
til framvindu efnahagsmála á Írlandi. Í Hong Kong
og Singapúr rúmlega þrefaldaðist fasteignaverð á tíu
ára tímabili, en að loknu verðhjöðnunartímabili var
fasteignaverð ennþá tvöfalt hærra en í byrjun upp-
sveiflunnar.
Verðhrun á fasteignamarkaði hefði sennilega um-
talsverð áhrif á heildareftirspurn, enda eign íbúðar-
húsnæðis almenn á Írlandi. Seðlabanki Evrópu komst
þó að þeirri niðurstöðu í nýlegri skýrslu7 að enn sem
komið sé ógni verðhrun á fasteignamarkaði ekki
írska bankakerfinu. Skuldir heimilanna séu t.d. ennþá
fremur hóflegar, greiðslubyrði tiltölulega létt vegna
PENINGAMÁL 2000/4 67
5. Joint Bank-Fund Financial Assessment Program (FSAP).
6. Í árslok 1999 nam hlutfall útlána af landsframleiðslu 87%, samanborið
við 95% á evrusvæðinu.
Tafla 2 Tímabil eignaverðbólgu í
nokkrum þróuðum löndum
Meðal- Lækkun Hlutfall
hækkun Upp- 4 árum hækk-
hús- söfnuð eftir unar
Land/ Fjöldi næðis- raun- upp- sem gekk
svæði Tímabil ára verðs hækkun sveiflu til baka
Írland ........... 96-99 4 15,3 77 … …
Bretland ....... 86-89 4 14,1 69 -25 62
Ítalía ............ 89-91 3 14,9 52 -12 36
Japan ........... 86-90 5 11,9 76 -25 571
Danmörk ..... 83-86 4 10,4 48 -26 81
Finnland ...... 87-89 3 16,3 57 -46 127
Noregur ....... 85-87 3 13,0 44 -31 102
Spánn .......... 86-91 5 18,4 133 -16 27
Svíþjóð ........ 87-89 3 10,5 35 -26 98
Bandaríkin:
Connecticut .. 83-88 6 11,8 95 -24 50
Massachusetts 83-87 5 15,3 104 -19 38
New Hampsh. 84-88 4 14,6 72 -25 60
New Jersey .. 84-89 5 12,6 81 -19 42
New York .... 82-88 7 10,2 98 -13 26
Rhode Island 85-88 4 16,1 82 -17 38
Heimildir: Ireland: Selected Issues and Statistical Appendix, IMF Staff
Country Report nr. 00/99.
1. Þess ber að gæta að mun stærri hluti hækkunar japansks fasteignaverðs
hefur nú gengið til baka, enda hefur landverð lækkað í níu ár samfleytt.
7. European Central Bank: Asset Prices and Banking Stability, apríl 2000.