Peningamál - 01.11.2011, Blaðsíða 36

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
1
•
4
36
þar sem p* er leitniferill atvinnuþátttökuhlutfallsins, N er fjöldi þeirra
sem eru á vinnufærum aldri (miðað er við aldursbilið 16-64 ára)4 og
u* er undirliggjandi jafnvægisatvinnuleysi, þ.e. það atvinnuleysis-
hlutfall sem samsvarar stöðugri verðlags- og launaþróun.
Breytingar í framleiðslugetu þjóðarbúsins milli tveggja tímabila
má því rita sem
(3) Δln(Y*) = Δln(A*)+ b[Δln(p*)+Δln(N)+Δln(1-u*)]+(1-b)Δln(K)
þar sem Δln táknar breytingu náttúrulegs lógariþma af viðkomandi
stærð. Framleiðslugeta þjóðarbúsins getur því minnkað ef heildar-
þáttaframleiðni dregst saman, ef atvinnuþátttaka minnkar, ef fólki
á vinnufærum aldri fækkar, ef jafnvægisatvinnuleysi eykst eða ef
fjármagnsstofninn dregst saman.
Hugsanleg áhrif fjármálakreppu á nýtingu framleiðsluþátta
Rannsóknir gefa til kynna að framleiðslugeta dragist jafnan saman í
kjölfar fjármálakreppu og að framleiðslutapið geti jafnvel orðið var-
anlegt. Fyrir því geta verið margvíslegar ástæður.5 Atvinnuþátttaka
gæti t.d. minnkað vegna þess að atvinnuhorfur versna það mikið að
hluti vinnuaflsins kýs að hverfa alfarið af vinnumarkaðnum.6 Fólki á
vinnualdri gæti einnig fækkað ef hluti vinnuaflsins flyst af landi brott
í kjölfar kreppunnar. Vinnuaflsnotkun gæti einnig dregist saman
ef jafnvægisatvinnuleysi eykst, t.d. vegna þess að færa þarf fram-
leiðsluaðföng milli atvinnugeira (t.d. frá innlendum þjónustugeira til
útflutningsgeira). Sú endurþjálfun og endurskipulagning sem þarf
að eiga sér stað getur verið tímafrek og geta vinnumarkaðarins til
að samræma þarfir vinnuveitenda og getu og þekkingu vinnuaflsins
kann að rýrna. Jafnvægisatvinnuleysi gæti einnig hækkað ef mikið
atvinnuleysi verður til þess að hluti þekkingar vinnuaflsins tapast eða
verður úreltur. Það sama gerist ef reglur á vinnumarkaði gera það
að verkum að erfiðara verður að finna nýtt starf eða ef bótaréttur er
með þeim hætti að minni hvati verður fyrir fólk að leita sér að nýju
starfi (sjá nánar umfjöllun í köflum IV og VI).
Fjármagnsstofninn gæti einnig dregist saman í kjölfar fjármála-
kreppu, ef t.d. erfiðari aðgangur að lánsfé gerir það að verkum að
fyrirtæki dragi verulega úr fjárfestingu. Lækkun eignaverðs í kjölfar
fjármálakreppu er einnig til þess fallin að veikja efnahagsreikninga
fyrirtækja og rýra veðhæfni eigna þeirra en það heldur enn frekar
aftur af fjárfestingu. Mikil skuldsetning fyrirtækja og almenn óvissa
um efnahagshorfur geta magnað þessi áhrif. Þar að auki geta fram-
leiðslufjármunir farið forgörðum við það að fyrirtæki hætta starfsemi
eða hluti fastafjármuna er fluttur úr landi.
Að lokum gæti framleiðslugeta þjóðarbúsins dregist saman
ef heildarþáttaframleiðni minnkar, t.d. ef aðgengi að lánsfé til arð-
samrar fjárfestingar verður erfiðara eða ef kreppan verður til þess
að fjárfesting í þróunar- og rannsóknarstarfsemi dregst saman. Á
móti gæti verið að fjármálakreppan leiði til þess að óhagkvæmur
atvinnurekstur leggst af eða hvati til hagræðingar eykst.
4. p* N er þá stærð vinnuaflsins, þ.e. fjöldi þeirra sem eru á vinnumarkaði, hvort sem þeir
eru í vinnu eða án atvinnu.
5. Sjá t.d. umfjöllun í Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (2009), „What‘s the damage? Medium-
term output dynamics after financial crises“. World Economic Outlook, kafli 4. Október
2009.
6. Sumir gætu t.d. kosið að hverfa til náms á meðan aðrir eiga þess kost að fara fyrr á
eftirlaun. Vinnuaflið gæti einnig minnkað vegna þess að fleiri færast af vinnumarkaði yfir
á örorkubætur. Á móti gætu lækkandi fjölskyldutekjur orðið til þess að fleiri fjölskyldu-
meðlimir þurfi að leita út á vinnumarkaðinn.