Glóðafeykir - 01.04.1989, Side 11

GLOÐAFEYKIR
9
En það var einnig brotinn vonarís á níunda áratug aldarinnar Sem
leið, þegar samvinnufélögin hófu starfsemi sína.
Þingeyingar riðu á vaðið og stofnuðu Kf. Þingeyinga árið 1882.
Síðan kom Kf. Eyfirðinga árið 1886 og svo Kf. Skagfirðinga árið 1889.
Fleiri fylgdu á eftir og um aldamótin höfðu 10 kaupfélög verið
stofnuð. Það urðu því orð að sönnu ,,að hægra reyndist síðan að halda
þíðri heilla veiðivök” þegar vonarísinn hafði verið brotinn.
Samvinnuhreyfingin átti síðar eftir að verða einn af máttarstólpum
íslensku þjóðarinnnar á efnahagssviðinu og sterkur burðarás
velferðarríkisins.
En brautryðjendastarfið var ekki tekið út með sældinni. Fátæktin
hafði bundið margan manninn á klafa hins erlenda kaupmannavalds,
sem hreiðrað hafði um sig á verslunarstöðunum víðs vegar um landið.
Það létti þó róðurinn að þjóðin var að byrja að vakna til meðvitundar
um þýðingu þess að taka málin í sínar eigin hendur. Og
samvinnuhreyfingin festi smám saman rætur. Samstarf og samvinna
skapaði aukna trú þjóðarinnar á mátt sinn og megin. Með því að vinna
saman mátti leysa margan vanda sem hver og einn sér megnaði ekki.
Hið skipulagða samvinnufélagsform ól líka upp forystumenn til
leiðsagnar í samvinnustarfinu. „Miklu fá áorkað í mannvinahöndum
samlynd tryggðatök”, svo aftur sé vitnað í kvæði Bólu-Hjálmars. Og
nýjar hugsjónir fæddust. Menn sáu birtu við dagsbrún nýrrar aldar og
menn sáu nýjar leiðir til þess að brjótast undan oki fátæktar og
vanmáttar. Islenskir kaupmenn komu líka til sögunnar og smám
saman færðist verslunin í hendur Islendinga sjálfra.
Ekki er meiningin að fara að rekja hér samvinnusöguna, heldur
minna á upphafið, sem var mikill örlagavaldur í þjóðarsögu okkar
Islendinga.
En svo er það staða samvinnuhreyfingarinnar í dag, sem er manni
ofarlega í huga. Um hana langar mig að fara nokkrum orðum, verandi
þess meðvitandi, að á hverjum tíma er það framtíðin, sem skiptir öllu
máli.
Það verður því miður að segjast, að á vordögum ársins 1989 erstaða
samvinnuhreyfíngarinnar á Islandi, þegar á heildina er litið, ótrygg.
Hafandi í huga áðurnefnt erindi úr kvæði Bólu-Hjálmars, þá hvarflar
að manni að sumar heillavakir samvinnufélaganna séu nú farnar að
frjósa. Og sú spurning verður áleitin hvort almenningur í landinu sé í
vaxandi mæli að missa trú á samvinnuhreyfingunni.
Það er ljóst að mikil röskun hefur átt sér stað í starfsemi