Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1990, Side 57

Trúarlíf íslendinga
alls þorra barna en áður. Þá má einnig benda á að fjölmiðlar hafa á seinni
tímum haft miklu meiri aðgang að börnum en fyrrum. Fjölmiðlanotkun yngstu
kynslóðarinnar hefur aukist mikið, ekki síst með tilkomu sjónvarps, og sést það
glöggt meðal þeirra sem mynda yngsta hópinn í þessari könnun. Að saman-
lögðu gætu þau áhrif hafa dregið úr mikilvægi þess uppeldishlutverks sem
móðurin hafði áður. Við þetta bædst það viðhorf að uppalendum beri að hafa
sem minnst áhrif á skoðanamyndun barnanna. Hefur töluvert lengi borið á
þessu í opinberri umræðu um uppeldi og lífsviðhorf en það má rekja til að-
greiningar kirkju og samfélags og þess sem kallað hefur verið afhelgun. I
staðinn eigi börnin sjálf að fá að móta skoðanir sínar þegar þau hafí aldur og
vit tíl. Gæd þetta hafa haft það í för með sér á seinni áratugum að mæður hafi
síður viljað hafa bein áhrif á trúar- og lífsskoðanir barna sinna en áður var. Um
þessa tilgátu verður nánar fjallað hér á eftir.
Það sem hér hefur verið sagt byggist á þeirri forsendu að svarendur hafi gert
upp hug sinn og lagt hludægt mat á þau mótunaráhrif sem þeir hafa orðið fyrir
og þetta mat breytist ekki eftir því sem einstaklingurinn eldist og þroskast. Ekki
er þó víst að hægt sé að miða við þessar forsendur þegar gerð er grein fyrir
hinni miklu aukningu áhrifa móður eftir aldri samkvæmt könnuninni. Draga
verður í efa að fólk almennt geti metið þessi áhrif í eitt skipti fyrir öll. I fyrsta
lagi getur ýmislegt breytt umræddu mati og þeir þættir sem þar koma við sögu
þurfa alls ekki að vera þeir sömu hvað varðar alla svarendur. Þá getur verið
nánast óhugsandi fyrir þá sem í hlut eiga að meta þetta hlutlægt. Margir þættir
geta haft áhrif á hvað efst verður í huga þegar svara skal spurningu af þessu
tagi. Astand trúarlífsins getur ráðið þar nokkru um og einnig hvar menn eru
staddir á persónulegum þroskaferli sínum. Reynslan af þeim viðtölunum sem
tekin voru í forkönnuninni styður þetta. Þegar fólk var að velta þessum
áhrifum fyrir sér var greinilegt að ýmislegt kom til greina. Þar gat t.d. verið um
að ræða einhverja ákveðna atburði, trúarleg atriði eða hugmyndafræðilega
afstöðu sem réði því hvernig tekið var á viðfangsefninu. Auk þess virtist það
breytilegt hvort fólk mat áhrifin tilfmningalega eða á rökrænan hátt. Verður
taflan ekki síst áhugaverð af síðastnefndum forsendum.
Niðurstöður þessarar könnunar eru á sama veg og flestar aðrar athuganir
sem sýna að hinir eldri eru trúaðri en þeir yngri. Ef svo er sem virðist að trúar-
leg mótun fari að verulegu leyti fram í bernsku og æsku er ekki ósennilegt að
þeim trúaða séu fyrstu áhrifin ofar í huga en þau sem hann hefur orðið fyrir
síðar á lífsleiðinni. Þá má einnig gera ráð fyrir því að þessi áhrif risti það djúpt
að þau móti hugsun um trúarleg atriðið og séu undirrót þess á hvern hátt
viðkomandi tekur á trúarlegum vandamálum seinna á ævinni. Hér á eftir
verður reynt að velta fyrir sér þessari tilgátu með hliðsjón af öðrum rann-
sóknarniðurstöðum og kenningum um upptök og hlutverk trúarinnar í
persónuþroska og þróun sálarlífsins. Meðal þeirra kenninga sem hugað verður
að eru þær sem fjalla um að drengir og stúlkur verði fyrir ólíkum trúaráhrifum
og að áhrif föður og móður séu mismikil og jafnvel af ólíkum toga spunnin.
55