Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1990, Síða 96

Studia theologica islandica
verður nokkuð stuðst við flokkun hans í því sem hér fer á eftir. Hann skiptir
bænum eftir því hvort það er maðurinn eða guð sem er miðpunktur þeirra;
nefnir þá fyrri „súbjektíva" bæn sem reyna má að þýða sem sjálfmiðlœga eða
sjálfhverfa bæn og hina síðarnefndu „objektíva“ er þá mætti þýða sem guðmið-
lœga. Þegar um er að ræða hina fyrri er það manneskjan sjálf sem allt miðast
við og snýst um. Besta dæmið um þannig bænir er þegar guð eða önnur
máttarvöld eru beðin eðajafnvel krafin um eitthvað. Þegar um er að ræða hina
síðari, eða guðmiðlæga bæn, er áherslan á eitthvað utan við manneskjuna,
einkum á guð (theocentric). Bestu dæmi um slíkar bænir eru lofgerðar- og
þakkarbænir. Oft á tíðum eru hinar sjálfhverfu, „krefjandi“ bænir fremur í ætt
við töfra og særingar. Hinar bænirnar fela í sér undirgefni og hlýðni við æðri
mátt, þ.e.a.s. bænir sem á einhvern hátt túlka viðhorfið „þó ekki sem ég vil
heldur sem þú vilt“.
A það ber að leggja áherslu að hinar ólíku bænir geta vel farið saman og
hæpið að gera ráð fyrir að mismunandi bænagerðir séu óyggjandi merki um
breytilega gerð trúarlífs enda fara breytilegar gerðir bæna saman í sjálfri trúar-
hefðinni. Nærtækasta dæmið er Faðir vor, bænin sem Jesús kenndi lærisvein-
um sínum er hann gaf þeim innsýn í sitt eigið bænalíf.3 Faðirvorið er samsett
af mörgum minni bænum. Það hefst á lofgerð og prísun guðs vilja og ráðs-
ályktunar. Því næst er beðið um daglegt brauð og vernd gegn rangri lífsstefnu
er mætti túlka sem sjálfmiðlæga bæn. Þá kemur einnig bæn um fyrirgefningu
og náð. Hér ber að túlka hinar sjálfhverfu og krefjandi bænir með hliðsjón af
Faðirvorinu í heild sem bæn til kærleiksríks guðs og skapara. Maðurinn er hluti
af sköpun guðs og daglegt brauð einnig sköpun hans og maðurinn fær
hlutdeild í hinu daglega brauði vegna gæsku guðs en ekki vegna síns eigin
kunnugleika og færni í að fara með rétta formúlu í þeim tilgangi að særa gæð-
in fram úr ríki náttúrunnar og tryggja sér þau. Jesús bauð tilheyrendum sínum
oft að biðja guð um hvað sem væri. Einkum kemur þetta fram í Jóhannesar-
guðspjalli: „Hvað sem þér biðjið föðurinn um í mínu nafni, mun hann veita
yður“.4 Hér er engu að síður átt við bænir á forsendum trúarinnar (þ.e. guð-
miðlægar bænir) en ekki bænir á grundvelli þarfa mannsins (sjálfmiðlægar).
I sálmum Gamla testamentisins má einnig finna lofgerðarbænir, iðrunarbænir
og krefjandi bænir hverja á eftir annarri. Þessar bænir eru á sinn hátt birtingar-
form sambands Israelsþjóðar við guð sinu.
Eins og fram hefur komið hlýtur bænalífið að vera tengt guðshugmynd-
unum sjálfum og raunar má segja að bænin fari eftir því hverjar hugmyndir
biðjandinn hefur um guð eða hið yfirmannlega afl. Þetta kom greinilega fram
í svörum nokkurra þeirra sem lýstu guðshugmyndum sínum með eigin orðum.
Guð er yfirleitt skilgreindur sem einhverskonar orka, afl eða máttur er býr yfir
góðum eiginleikum sem eru manninum í hag. Hér fara á eftir nokkur dæmi-
gerð svör. Einn skrifaði: „Egtel Guð vera lífsorku og sameiningarkraft alls. “Annar
5 Lúkas 11:1.
4 Jóh. 16:23.
94
i