Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1990, Síða 165

Trúarlíf Islendinga
má þessa niðurstöðu á þá lund að kirkjan með núverandi starfsháttum, þ.e. að
innri og ytri gerð, höfði einkum til hinna eldri á meðal samborgaranna. Það
vekur enn þá spurningu hvort kirkjan, þrátt fyrir yfirlýst markmið að ná til allra
aldurshópa, hafi í reynd sniðið starfshætti sína, skipulag, helgihald og boðun
í mun ríkari mæli að þörfum eða væntingum eldra fremur en yngra fólks. A
það má minna að vaxtarbroddur í félagsstarfi kirkjunnar á síðari árum hefur
ekki hvað síst verið fólginn í starfi í þágu aldraðra þótt önnur megináherslan
hafi reyndar einmitt verið á barnastarf. A milli þessara aldurshópa hefur
myndast visst tómarúm og gætir þess í viðbrögðum þeirra sem eru á miðjum
aldri. Eru þeir ötulastir talsmenn þess að kirkjan taki upp nýja og breytta starfs-
hætti.
Hvað mestur munur á skoðunum fólks kemur þó fram þegar svör eru skoð-
uð með hliðsjón af búsetu. 40% þéttbýlisbúa telja þörf á breytingum en aðeins
20% þeirra sem búa í sveitum landsins. Þetta er niðurstaða sem vert er að gefa
gaum að, þótt hún komi e.t.v. ekki á óvart. Yms rök hníga að því að kirkjan
standi á hvað traustustum grunni til sveita. Þar byggir hún þjónustu sína á
gömlum merg og fastar hefðir hafa skapast um kirkjulífið sem fólk sér ekki
ástæðu til að breyta. Þá hefur það vafalítið sitt að segja að þar er mun minni
„fjarlægð" á milli prests - hins sýnilega fulltrúa kirkjunnar - og sóknar-
barnanna. Þetta kom berlega í ljós þegar fólk var spurt að því hversu vel það
þekkti sóknarprest sinn. Af íbúum Stór-Reykjavíkursvæðisins kváðust 44%
ekkert þekkja hann en aðeins 10% sveitafólks.
Staða kirkjunnar er því ólík í dreifbýli og þéttbýli. I þéttbýlinu eru sums
staðar mörg þúsund manna söfnuðir. Þar rísa fjölmenn ný byggðahverfi á
örfáum árum og kirkjan þarf þá að hasla sér völl frá grunni. Starfsaðstaða
hennar, t.d. hvað varðar mannafla, er þó í flestum tilvikum hin sama í sveit og
borg og verða því starfshættir einnig með næsta líku sniði þrátt fyrir það að hin
félagslega umgjörð sé á hinn bóginn gjörólík. Þessir starfshættir henta því
sýnilega að flestu leyti vel til sveita, en mun síður í þéttbýli, eins og svörin gáfu
til kynna.
í þessum svörum koma fram eindregnar óskir um að fólk í söfnuðunum sé
virkjað í auknum mæli til þátttöku í guðsþjónustum og annarri starfsemi
kirkjunnar. Þó virðist áhersla ekki að sama skapi lögð á það, að leikmenn taki
þátt í stjórn kirkjunnar og kirkjunnar málum. E.t.v. er það m.a. af sögulegri
hefð - leifar frá einveldistímanum - að fólk álítur að kirkjan sé stofnun þar sem
prestar eigi að ráða lögum og lofum og „sóknariöram" vera þiggjendur og
hlustendur öðru fremur. Þetta er í stórum dráttum það sem kallað hefur verið
prestakirkja og virðist ekki vera um að ræða neina uppreisn gegn því hér meðal
almennings nema síður sé. Af trúarlífssálarfræðilegum forsendum mætti e.t.v.
tengja þetta ástand því trúnaðartrausti sem myndast milli foreldra og barna,
ef vel til tekst, sem síðar mótar trúarlíf og afstöðu til guðs og æðri máttarvalda.
„Kirkjan er oss kristnum móðir“, segir í kunnum sálmi, og almennt er litið svo
á að presturinn sé andlegur faðir eða a.m.k. andlegur hirðir sóknarbarna
163