Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.1993, Síða 109

Sérkenni kristindómsins
lærisveinunum, heilagan anda með því að blása á þá. En vindur og andi er
hvort tveggja táknað með sama orði í grísku (pneuma) og felst þannig í
orðunum, að hann hafi andað anda sínum yfir lærisveinana. Hér bíður
ekki gjöf andans til 40. dags eftir upprisuna og fram yfir himnaförina,
heldur gerist hún strax að kvöldi hins fyrsta dags.
c) Heilög þrenning
Þessi tvöfaldi skilningur á andanum sem anda Guðs og anda Krists, sem
aftur er runninn frá þeirri einföldu staðreynd, að bæði Kristur sjálfur og
lærisveinar hans voru sannfærðir um að andi Guðs verkaði í Kristi, varð
þegar fram liðu stundir, ásamt heilabrotum um samband Krists og Guðs,
undirrót þrenningarkenningar kirkjunnar. Hér verður ekki rætt um hinn
kristfræðilega grundvöll þrenningarinnar, með því það hefur þegar verið
gert. í Nýja testamentinu má finna nokkra staði, þar sem talað er um
föður, son og heilagan anda alla saman (Mt. 28,19, II.Kor. 13,13, I. Kor.
12,4-6, Ef. 4,4-6 o.v) En ekki er þó þar um að ræða þrenningarlærdóm á
borð við við það sem síðar var, og allra síst þríeiningu, því hinn eini
staður í Nýja testamentinu sem í hefur verið vitnað henni til staðfestingar
(1. Jóh. 5,7, „Comma Johanneum”) er greinilega seinni tíma viðbót, sem
vantar í öll forn grísk handrit, en er bætt við í seinni útgáfum Vulgata.
Og raunar fela þessir og aðrir staðir í Nýja testamentinu, þar sem talað er
um Guð og Krist og andann, engan frekari þrenningarlærdóm í sér en
þeir staðir, þar sem talað er um andann ýmist sem anda Guðs, eða anda
Krists. En allt fyrir það getur orðalagið verið mótað af öðrum
þrenningarformúlum, sem til voru (Egyptaland, Vestur-Asía), en þó
sennilega meir af því, hve talan þrír er algeng í hugsun manna (sbr. „Allt
er þegar þrennt er”)
2. En guðfræðingar kristninnar hafa ekki látið sér nægja þá skýringu.
Framan af er þrenningarlærdómurinn aðallega bundinn við logos-
kenninguna. Það er fyrst að afstöðnum meginþætti Ariusardeilnanna, að
Kappadókiuguðfræðingarnir gerðust forsvarar fyrir verueiningu (homo-
úsía) heilags anda. Sú stefna sigraði á Konstantínópelþinginu 381, án þess
þó að enn væri um fyllilega einingu að ræða. Faðirinn var ógetinn, en
heilagur andi framgenginn. En þegar átti að gera sér grein fyrir sambandi
andans við föður og son, þá skiptust leiðir. Vesturkirkjan hélt fram,
samkvæmt kenningu Ágústínusar, að andinn framgengi bæði af föður og
syni, og komst sú skoðun inn í Nikeujátninguna með orðinu „filioque”,
sem reyndist loks skilnaðarsök milli vestur- og austurkirkjunnar.
Fullmótuð birtist þrenningarkenningin í Aþanasíusarjátningunni (3.-
26. gr). Þar er viðleitnin við að gera skynsamlega grein fyrir því sem
fyrirfram er álitið óskiljanlegt, augljós í fánýti sinni. Annars er merkilegt
að athuga það orðalag, sem notað er um þessa yfirskilvitlegu hluti.
Persónur guðdómsins eru þrjár (personae, hypostaseis, sem er reyndar
réttar að þýða skilning”, en veran ein (substantia, oúsía). Ekki má rugla
saman persónunum né greina sundur veruna. Hámarki sínu nær þessi
viðleitni í kenningunni um samruna persónanna (circumincessio,
107