Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1985, Qupperneq 88

86
MÚLAÞING
Að síðustu afgreiðir skáldið þrjár aðallandkostasveitirnar á Héraði
á óvæntan hátt - „fullt er þar allt af sulti. “ Hvers vegna hreytir skáldið
út úr sér orðinu „sultur“ þegar röðin kemur að þessum sveitum? Þetta
eru snjóléttu uppsveitirnar á Héraði, einkum þó Fljótsdalur, og þess
geta ekki verið nein dæmi að skortur hafi ríkt þar vegna takmarkaðra
landgæða þegar aðrir Héraðsmenn höfðu ekki af slíku að segja. Ef til
vill er höfundur orðinn þreyttur á pennanum og nennir ekki að halda
áfram með sveitirnar hverja fyrir sig, en líklegra þó að annað búi undir
- að hann eigi við aðkominn sult sem stafi af því að bjargþrota bændur
af útsveitum og jafnvel neðan úr fjörðum séu að reyna að bjarga
búpeningi sínum með því að reka á vetrarbeit upp á sveitir, svo sem
tíðkast mun hafa um allar aldir er heyþrot steðjuðu að.
„Förumanna flokkarnir flykkjast þangað mest,“ stendur í Grýlu-
kvæði Stefáns.
Pessar sveitir voru löngum eins konar búnaðarbanki ytri byggðanna
á Héraði og fjarðanna a. m. k. suður undir Fáskrúðsfjörð, jafnvel
lengra suður, þrautabeitiland þeirra þegar að svarf. Kunnugt er um
fjölda heimilda þar um frá 19. öld og ef til vill eldri heimildir ótvíræðar
þótt mér sem þetta skrifar sé ekki kunnugt um það. Það segir sig í
rauninni sjálft.
Ekki sést hvenær þessi vísa er ort, en vafalítið er hún frá þeim tíma
er Stefán er í Vallanesi, 1649 - 1688. Á því tímabili gengu yfir margir
harðir vetur með skepnufelli og manndauða vegna skorts og sjúkdóma,
þótt út yfir tæki árið 1674 eftir hörkuvetur árið áður og rigningasumar
- og mikið fiskleysi. Veturinn 1673 - 1674 var grimmharður um Norð-
austurland, og í bókinni Árferði á íslandi eftir Forvald Thoroddsen er
þess getið að 14 hundruð manns féllu þá í Múlaþingi. Þar segir: „Fyrir
austan Vaðlaheiði strádó fé og menn, í Vopnafirði dóu 230 menn og
þar eyddust 14 bæir, en á Hofi urðu eftir 2 kýr og 6 ær og viðlíka á
öðrum betri bæjum.“ - Heimildir Þorvalds eru annálar og Árbækur
Espólíns. Þessar tölur um mannfelli eru ótrúlegar, og ef til vill er
slumpað á þær í annálum sem ritaðir eru í fjarlægum landshlutum.
Árið 1703 eru rúmlega 4 þúsund manns í Múlaþingi öllu og þar af 360
í Vopnafirði. Harðindavísan gæti verið ort 1674, allt er þó óvíst um
það, en eg er að hugsa um að hnýta aftan við þessar hugleiðingar um
harðindavísu Stefáns Ólafssonar um það bil tveimur öldum yngri frá-
sögn af harðindum á Héraði og bjargráðum sem þá var gripið til -
veturinn 1880 - 1881.