Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1985, Qupperneq 97

MÚLAÞING
95
kost á að stunda verslun eða atvinnurekstur á íslandi. Það var fyrst
eftir 1840 að norsk skip hófu á ný siglingar til íslands. Nokkrar skútur
frá Mandal fengu sérstakt leyfi til að flytja timbur sumar eftir sumar
til hafnanna á hinu skóglausa landi.1
A þessum tímum þurftu norskir fiskimenn og kaupmenn ekki að
leita á fjarlægar slóðir. Þegar styrjöldin stóð sem hæst árið 1808 komu
síldargöngurnar aftur að norsku ströndinni, og eftir 1810 voru síldar-
göngur árvissar milli Líðandisness og Staðar. Gríðarlegt magn síldar
streymdi að og fyllti víkur og voga. Vorsíldveiðin frá jólum til páska
óx stöðugt og varð undirstaða mikilla efnahagslegra framfara í strand-
byggðum í Vestur-Noregi.
Miðsvæðis í vorsíldarhéruðunum var ströndin milli Boknafjord og
Selbjprnsfjord. Hér stundaði hver búandi maður síldveiðar, og hér
safnaðist saman fjöldi fólks að sunnan og norðan og langt i'nnan úr
fjörðum. Um 1850vorunálægt 30.000 fiskimenn á vorsíldarstöðvunum,
og þar að auki 2000 - 3000 manns á flutningaskipunum, sem fluttu
síldina til bæjanna og söltunarstöðvanna, og mörg þúsund síldarverka-
menn.
Mikill hluti fiskimannanna notaði lagnet. Það úði og grúði af neta-
bátum. Þeir voru um allt með segl og árar, 4-5 menn á hverjum.
Þeir bundu saman 3-4 net í trossu, sem haldið var á floti með köggum.
En eftir 1820 öfluðu margir bændur milli Björgvinjar og Stafangurs
sér landnóta. Oftast sameinuðust ábúendur hverrar jarðar um nóta-
brúk, þeir áttu þá hver sína bálka í nótunum, því þetta voru dýr og
umfangsmikil veiðarfæri, sem útheimtu samvinnu, bæði við kaup á
þeim, veiðar og viðhald. Hverju nótabrúki fylgdu 3 kastnætur, 80 -
150 faðma langar og 12 - 20 faðma djúpar, og ein úrkastsnót 25 faðma
löng og 5 faðma djúp, 2 stórir nótabátar og nokkrir smábátar.
Venjulega var 21 maður í hverju nótalagi. Bassinn hafði stjórnina
á hendi, hann átti að finna síldina, hann tók eftir hval og fugli, og reri
út og þreifaði sig áfram með lóði og vatnssjónauka. „Nótahundarnir“
reru á eftir með þunga nótina, tilbúnir að kasta þegar bassinn gaf
merki. Þeir urðu oft að þvergirða - þenja nót þvert yfir voginn til að
loka síldina inni. Svo kom landkastið: Þá reið á að kasta utan um
síldartorfuna og draga svo nótina í land með kaðlinum, festa með tógi,
halda í skefjum með flotum og dreggjum svo lásinn væri öruggur og
Matthías Þórðarson: Síldarsaga íslands, bls. 83.