Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2001, Qupperneq 40

Múlaþing
Austurfjöllin séðfrá Laufási. Frá vinstri Súlur, Dyrfjöll, Grjótfjall og Beinageit.
Ljósm.; Kristbjörg Sigurðardóttir.
Búhagir
Bent hefur verið á með nokkrum rökum
að um 1880 hafi heimilin á Fljótsdalshéraði
verið talsvert mannfleiri en meðalheimilið í
landinu. Þá hafi sauðfjáreign að meðaltali á
landsvísu verið 7 kindur á mann á móti
rúmlega 16 kindum á Héraði. A sama tíma
var ekki teljandi munur á nautgripaeign
milli héraða. Hér eru aðeins talin þau heim-
ili sem landbúnað stunda (sbr. Sv.j. Múlaþ.
II. bls. 132).
Björn Þorkelsson frá Klúku, síðar
Hnefilsdal, skrifar í Austurlandi III, safni
austfiskra fræða á bls. 254, ritgerðina
„Hjaltastaðaþinghá 1890-1900“. Þar segir
m.a.: „Félagsstarfsemi og samvinna öll á
þessu tímabili var með hreinum fyrir-
myndarbrag. Kemur einkum til að sveitin
átti óvenju góðum og samstilltum kröftum á
að skipa. í annan stað er svo á það að líta
að heilbrigt jafnvægi og festa ríkti í sveita-
lífinu. Heimilin stóðu óhögguð, á gömlum
þjóðlegum merg, og starfskraftar allir nýtt-
ust af fullum skilningi“.
A fyrsta og öðrum áratug tuttugust ald-
arinnar dvelur þekktur rithöfundur, Olafur
Jónsson búfræðikandidat, sem barn og
unglingur urn 7 ára bil í Hjaltastaðaþinghá.
Hann segir svo m.a. um sveitina í æfisögu
sinni „A tveimur jafnfljótum“. „Upp úr alda-
mótunum ætla ég að velmegun hafi þar
verið mjög sómasamleg, flestir bændur vel
bjargálna og margir vel stæðir. Þá var líka
að alast upp í sveitinni fjöldi af ungu fólki
því á mörgum heimilum voru stórir
systkinahópar og allt var þetta hið efni-
legasta fólk. Sveitin gat þó ekki veitt öllu
þessu unga fólki viðhlítandi lífsskilyrði.
38
Sveitin mín
Það dreifðist því víðsvegar og efnahag
bænda fór líka smámsaman hnignandi,
hvað sem því olli, en þar held ég að óhag-
stæð verslun og ógætilegar ábyrgðir hafi átt
einhvem þátt“.
Um aldamótin tekur fyrir sauðasöluna
sem þýddi helmings verðlækkun sláturfjár
og á sama tíma flyst framkvæmdavaldið inn
í landið og er staðsett í Reykjavík og er
farið að stjórna fjármagni þjóðarinnar
þaðan. Fljótlega fara þá að sjást þess merki
að Reykjavík og nágrenni hennar fer að
blómgasl á kostnað annarra byggðalaga,
einkum þeirra er fjærst liggja.
Hér að undan hafa verið nefnd tvö dæmi
sem styðja þá skoðun að strax í byrjun
tuttugustu aldarinnar dró úr uppsveiflunni
sem varð undir lok þeirrar nítjándu. Eg er
þeirrar skoðunar að ýmislegt fleira hafi
valdið því sérstaklega að íbúar minnar
sveitar hafi hlotið minna en þeim bar af
þjóðarkökunni. Þar bjó þó, eins og þegar er
komið fram, framsýnt og dugandi fólk.
Sjálfsþurftarbúskapurinn var víðast stað-
reynd allt til rniðrar 20. aldarinnar og
sumsstaðar lengur, þá reið á öllu að fullnýta
öll landsins gæði. Þetta vissu klerkarnir og
nýttu til hins ýtrasta margir hverjir. I
upphafi þessarrar greinar vísaði ég til vísu-
korns eftir Stefán skáldklerk í Vallanesi og
langar mig að taka eina hendingu vísunnar
til nánari alhugunar. Fjórða hending vís-
unnar er „veitug Utmannasveitin“. Menn
hafa viljað túlka þessa hendingu á ýmsa
vegu. Eg er algerlega sammála túlkun Ar-
manns Halldórssonar (14. hefti Múlaþings
bls. 85). Þar segir: „Enda er hann prestur í
Vallanesi, sem á Unaós, jörð í hinni veitugu
sveit, með ýmsum landgæðum og
hlunnindum, ekki síst reka þar og víðar um
Héraðssanda.“ Ennfremur (Sv.j. Múlþ. II.b.
bls. 337) „Enn eru ótalin rekinn á sönd-
39