Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2004, Side 57

55
Páll nefnir Evrópubúa en hvemig er orðræðan
um þjóðarímyndina ef horft er til framtíðar,
telja viðmælendur að þeir skilgreini sig sem
Islendinga í framtíðinni? Ráðandi orðræða er
alveg skýr: „Ég breytist ekki, verð ávallt ég“ ;
„ég verð ávallt fyrst og fremst íslendingur"; „ég
er bara kona og verð líklega ekki íslendingur
fyrr en ég hef búið erlendis", „ég verð fyrst
Islendingur, svo Evrópubúi“, „líklega ekki,
bara frá Islandi", „ég mun skilgreina mig
sem alþjóðlegan Islending“ eru dæmigerð
svör, sem sýna bæði hve þjóðarímyndin eða
þjóðernissjálfsmyndin er sterk í orðræðunni
og að unga fólkið staðsetur sig í heimi
breytinga án mikilla átaka. Vangaveltur um
eðli persónuleikans fylgja með, hér er dæmi
um að sjálfsmyndin sé stöðugt að mótast og
breytast. Jónas, háskólanemi:
Menn vilja alltaf trúa því að þeir séu þeir sjálfir
... hafi einhvem svona persónuleika og séu ekki
svona að breytast, séu ekki háðir hvaða orðræða
er í gangi á hverjum tíma og það er þessi blekking
sem við lifum í. Ég náttúrulega, sem hver annar,
trúi því þeirri blekkingu að ég sé ég sjálfur, að
ég muni vera ... ja, kannski ekki óbreytanlegur
en svona nokkurn veginn eins ... svo ég verð að
segja nei (við að hann skilgreini sig sem Islending
í framtíðinni).
Stefán háskólanemi bendir á hvað landinn er
frægur og því sé hagkvæmt að velja það að
skilgreina sig áfram sem íslending, fremur en
að hann telji það óhjákvæmilegt:
Nei ég held ég skilgreini mig ekki sem Evrópubúa.
Nei, ég held að við Islendingar séum í tísku,
íslenskir listamenn eru mikils metnir, tónlistarmenn
eins og Sigurrós og Björk ... mjög sérkennilegir
listamenn.... ég held að við Islendingar séum pínu
vinsælir ...
En hvað með nýbúana, aðflutta Islendinga, líta
þeir á sig sem íslendinga eða kenna þeir sig
við sitt bæjarfélag eða íþróttafélag? Hvemig
hljóma raddir þeirra um hnattvæðinguna og
hvernig birtist þeirra þjóðernissjálfsmynd? Sjá
má greinileg merki átaka og að þeir sveiflist á
milli íslenskrar menningar og upprunalandsins
eins og kenningar gera ráð fyrir og rannsóknir
sýna (Branch, 2001). Heyrum fyrst rödd Sonju,
sem hefur verið 10 ár á íslandi og er nú 20 ára í
framhaldsskóla númer tvö og farin að vinna:
Ég er tælensk, þótt ég sé íslenskur ríkisborgari er
ég ennþá tælensk. Ég get ekki verið svona blönduð
íslensk og tælensk. Þú færð lfka alls staðar að vita
að það er ekki hægt að vera íslensk. Til dæmis
af því ég hef dökka húð. Mér líður samt illa með
það. En þess vegna get ég ekki verið verið íslensk,
ekki einu sinni svona 10% ... íslenskir krakkar líta
ekki á okkur sem Islendinga ... þá er betra að vera
tælensk og við tölum því alltaf saman á tælensku.
Þegar ég var í... skólanum voru krakkamir alltaf
eitthvað að tala um að ég væri heimsk og einhver
svona orð og ég gafst upp ... við bara gefumst
upp, þetta er of erfitt. Bæði íslenskan og íslensku
krakkamir ... mig langar áfram í skóla en ... ég
get þetta ekki svona. Nei ég get ekki kallað mig
... bæing. Það er sterkt að ég er Tælendingur ...
Fólk segir við okkur „reyndu ekki að vera eins og
við“ eða „farðu bara heim til þín, hvað ert þú að
gera hér?“.
Ráðandi orðræða nýbúanna var sú að þeir væru
íslenskir ríkisborgarar en ekki Islendingar. Þeir
kenndu sig ýmist við heimaland sitt eða litu
á sig sem heimsborgara. Einnig komu fram
dæmi um svokallaða staðlausa sjálfsmynd.
Viðmælandi er Patrik 21 árs nýbúi í starfsnámi,
sem flutti hingað frá Tælandi fyrir 14 árum.
Mér ... hlátur ... Islendingur nei ég get eiginlega
ekki lýst mér sem Islendingi en ég er íslenskur
ríkisborgari ... en ég er frekar einhver sem kemur
og fer. Sko þegar maður er með Islendingum fær
maður alltaf að vita að maður er ekki Islendingur
og þá labbar maður burtu, það er best þegar maður
verður fyrir fordómum ... Mér finnst ég ekki vera
Islendingur og heldur ekki Tælendingur ég er
bara svona hlutlaus. Ég get ekki sagt að ég sé
(úr mínum bæ) því þeir sem eru þar munu ekki
hjálpa mér ef ég lendi í vandræðum. Þeir fara
bara. Vinir mínir hjálpa hver öðrum ... við erum
Tælendingar, Filippseyingar og aðrir sem hafa
flutt hingað ... það er miklu skemmtilegra en að
vera með Islendingum, þeir eru bara ... svo miklar
fyllibyttur ... hlátur ... þeir rugla í manni þegar
þeir eru fullir ... svo tala þeir ekki við mann þegar
þeir eru ekki fullir.
Niðurstaðan er sú að orðræðan um samkennd
og þjóðarsjálfsmynd eða þjóðarvitund sé sterk
og ráðandi (hegemonisk), þó hún breytist
greinilega með aldri viðmælenda. Lang-
Tfmarit um menntarannsóknir, 1. árgangur 2004