Orð og tunga - 01.06.1997, Page 33

Gunnlaugur Ingólfsson:
Mállýskuorð
Sá sem ætlaði sér að rannsaka staðbundið orðafar, orð og merkingar í orðabók
Blöndals þyrfti að taka sér ríflegt frí frá öðrum störfum á meðan. Hann yrði að lesa allt
verkið og tína út þau atriði sem þar eru talin sérmál héraðs, sýslu eða sveitar og væri
slíkt verk eitt ærið. Þetta efni þyrfti svo að bera saman við allar tiltækar heimildir um
staðbundið orðafar. Ef hann vildi svo forvitnast um hvernig þessum málum væri háttað
nú í okkar kynslóð, yrði hann að takast á hendur ferðalög með ærnum tilkostnaði og
erfiði sem því fylgir því að samgöngur hér á landi hafa löngum verið örðugar, og eru
enn þó að bílaöld hafi staðið nú í nokkrar kynslóðir. Til undirbúnings þessa pistils hefur
slíkt verk ekki verið unnið en þess í stað freistað að gera nokkra grein fyrir aðföngum
Sigfúsar í þann þátt orðabókarinnar sem lýtur að staðbundnu orðafari og drepið á tvær
athuganir sem gerðar hafa verið með samanburði við orðabók Blöndals. Einnig verður
vikið að viðhorfi Sigfúsar Blöndals sjálfs til þessa þáttar í orðabókarverkinu.
I formála að orðabókinni gerir Sigfús m.a. grein fyrir því orðafari sem hann hefur
safnað úr mæltu máli og auðkennt sérstaklega, þ.e.a.s. talmáli og alþýðumáli, sem hann
nefnir svo, og orðafari, orðum, merkingum og orðatiltækjum, sem bundin eru tilteknum
svæðum. Sá sem blaðar um stund í orðabók Blöndals, grípur niður í hana hér og hvar
eða notar um skeið rekst fljótlega á ýmsar skammstafanir við einstök orð og merkingar.
Hann finnur þar t.d. styttingar eins og Af., Hún. og Vestm. og sér í styttingaskránni
aftan við heimildaskrána að þetta þýðir Austfirðir, Húnavatnssýsla og Vestmannaeyjar.
Ef betur er að gáð sést að þessar skammstafanir ná yfir allt landið, ef svo má segja, þ.e.
landsfjórðunga alla, flestar sýslur, mörg héröð, einstakar sveitir og kaupstaði.1 Sigfús
getur þess í formálanum að frá upphafi orðabókarverksins hafi hann lagt sig fram um
að safna orðum úr mæltu máli. í Kaupmannahöfn hafi hann haft kynni af fólki úr öllum
landshlutum og safnað á þeim vettvangi talsverðu af slíku efni, einnig hafi hann átt
bréfaskipti við vini og kunningja og nefnir þar sérstaklega gamlan vin og skólabróður,
Guðmund Bjömson landlækni, sem haft hafi mikinn áhuga á orðabókarverkinu frá
upphafi og miðlað sér umtalsverðu efni úr mæltu máli.
'Raunareru nefndir fleiri staðir í meginmáli bókarinnaren fram kemur í styttingaskrá, t.d. Kjalames og
Fljót sem reyndarer ekki skammstöfun en ætti engu að sfður heima í skránni.
21