Orð og tunga - 01.06.1997, Qupperneq 84

72
Orð og tunga
því ljóst að bókin hefur verið hugsuð sem heimild um nútímamálið sem aðskilið frá
fornmálinu. Hún er því gerð í sama anda og málfræðibók Valtýs Guðmundssonar um
Islandsk Nutidssprog (1922). Það var bæði pólitísk og fræðileg nauðsyn að árétta tilvist
íslensku sem nútímatungumáls, og þar var framburðurinn ekki síst mikilvægteinkenni,
því að oft er sagt að íslenskt fornmál og íslenskt nútímamál séu sama ritmálið, en
framburðurinn ólíkur. Bókinni hefur verið ætlað að vera eins traust heimild og unnt var
um þessa nútímatungu. (A bls. XI stendur: „Ordbogens Hensigt er at give et Overblik
over det islandske Sprogs Ordforraad i Nutiden, baade i Skrift og Tale.“) En þrátt fyrir
það sem Blöndal segir um hið daglega líf er bókin frekar sniðin að þörfum vísindanna
en alþýðunnar.
2 Hljóðfræðirannsóknir þess tíma
í inngangi að grein sinni (sem samtals er 14 síður í broti Blöndalsorðabókar) gerir Jón
stutta grein fyrir fyrri athugunum á íslenskri hljóðfræði. Hann byrjar á ritgerð Konráðs
Gíslasonar um íslenska stafsetningu í öðrum og þriðjaárgangi Fjölnis, en minnist einnig
á athuganir Bjöms M. Olsen í ritdómi um bók um íslenska málfræði eftir William
nokkurn Carpenter. (Þessi ritdómur birtist í tímaritinu Gennania, Neue Reihe XV
(XXVIII), bls. 257 o. áfr.) Einnig vitnar hann í sýnishorn Sveinbjarnar Sveinbjömssonar
í Le Maitre Phonétique frá 1894 og hljóðlýsingu Valtýs Guðmundssonar í málfræðibók
hans frá 1922. Hann greinir einnig stuttlega frá rannsóknum erlendra fræðimanna á
íslensku hljóðkerfi, en telur að enn vanti talsvert á að íslenskt hljóðafar sé rannsakað
til hlítar. Meðal þeirra sem Jón nefnir af erlendum fræðimönnum eru helstu jöfrar
vísindanna á þeirri tíð, Otto Jespersen og Henry Sweet (A Handbook of Phonetics).
Hann nefnir að í bók Johans Storm, Englische Philologie (2. útg. I, bls. 235 o. áfr.) sé
að finna gagnlegar viðbætur við það sem Henry Sweet segir í sinni bók. Enn fremur
vitnar hann til manns að nafni H. BUrgel Goodwin, sem skrifaði tvær greinar í tímaritið
Svenska Landsmál 1905 og 1908. Jón telur að í þessum greinum Burgel Goodwins
séu margar gagnlegar athuganir, þrátt fyrir allmargar áberandi villur og misskilning.
Ekki verður annað séð en Jón hafi kynnt sér ílest það sem um efnið hafði verið skrifað
áður og verið vel að sér í fræðunum að þeirra tíma hætti. Hann segist einnig hafa haft
samráð við Stefán Einarsson sem um þessar mundir var að hefja rannsóknir á íslenskri
hljóðfræði, sem áttu eftir að birtast í bók hans Beitrage zur Phonetik der islandischen
Sprache 1927.
3 Hljóðritunarkerfið
Þau hljóðritunartákn sem Jón notar eru að ýmsu leyti framandi í augum þeirra sem vanir
eru nútíma hljóðritun, en munurinn er einfaldur og fljótlegt er að tileinka sér kerfið,
sérstaklega ef menn þekkja gríska stafrófið, sem að vísu er ekki svo ýkja algengt nú.
Það hefur þó verið mun algengara þegar bókin kom út, á meðal þeirra sem á annað
borð notfærðu sér orðabækur. Sigfús Blöndal gerir grein fyrir tilurð þessa kerfis á bls.