Orð og tunga - 01.06.1997, Qupperneq 87

Kristján Ámason: Hljóðfræðiathuganir Jóns Ófeigssonar
75
[ai, au, ei, ii, oi, Yy(i), ui, öy]
Dæmi um hljóðritun:
rœlni: [rail ni]
átt: [auht]
einn: [eid v]
stigi: [sd(i)i:ji]
logi: [loi:ji]
hugi: [hvy(i):ji]
múgi: [mui:ji]
austur: [öys d0p]
Tafla 2: Tvíhljóðatákn
hljóðfræðinga að fyrri hluti tvíhljóða sé alltaf langur en síðari hlutinn alltaf stuttur. Hann
spyr hvernig eigi þá að útskýra eilífar kvartanir söngkennara yfir því að Islendingar hafi
fyrri hluta tvíhljóðanna allt of stutta í söng og að seinni hlutinn byrji allt of snemma.
Hann slær því fram hvort lengdinni sé ekki jafnar skipt milli hluta tvíhljóðanna og
jafnvel sé það svo að síðari hlutinn sé lengri.
I tengslum við umræðu um tvíhljóðin minnist Jón á það að Biirgel Goodwin og
fleiri haldi því fram að flest löng áherslusérhljóð (þ.e.a.s. einhljóð) klofni eða verði að
tvíhljóðum. Þessu segist Jón hafa veitt athygli í máli einstaka persóna og neitar því
ekki að þetta geti gerst þegar orðin eru borin fram hvert fyrir sig, en telur þó ekki að
hægt sé að setja þetta upp sem almenna reglu. Hann telur að það að þessi tvíhljóðun er
mjög greinileg, þegar hún á annað borð á sér stað, bendi til þess að fyrirbrigðið sé ekki
almennt. Tvíhljóðun af þessu tæi hefur verið greind í nútímamáli, og væri fróðlegt að
gera athugun á þessu nú og bera saman við athuganir Goodwins og Jóns. Jón minnist
ekki á flámælið í þessu sambandi, en eins og kunnugt er er flámælið oft tengt tvíhljóðun
hljóðanna [1] og [y] (sbr. Björn Guðfinnsson 1946:64, sem talar um hvarflandi tvíhljóð
í þessu sambandi: [ie] og [yö]). Jón virðist hafa litið svo á sem flámælið væri eingöngu
lækkun þessara hljóða sem einhljóða.
Lýsing Jóns á flámæli (bls. XXVII) er athyglisverð. Hann minnist raunar ekki á
orðið flámæli, en segir að talað sé um Suðurnesjamál. Hann bendir á að þessi framburður
sé þó ekki bundinn við Faxaflóasvæðið, eins og nafngiftinbendi til, heldurþekkist hann
víða á Suðurlandi, sérstaklega við ströndina, og einkum í Austur-Skaftafellssýslu og
á Austfjörðum. Hann segir að framburðurinn sé talinn „plebejisk og undgaas af alle
dannede Mennesker". Flámælið er að því er Jón telur fyrst og fremst fólgið í því að
bera i og u fram sem [e] og [ö]: vinur [ve:n0p], una [ö:na], þ.e.a.s. hálfnálægu hljóðin
fjarlægist og hafi tilhneigingu til að falla saman við hálffjarlægu hljóðin. Gagnstæði
framburðurinn, þ.e.a.s. þegar e og ö eru borin fram sem [i] og [y], telur hann að stafi
af ofvöndun hjá þeim sem aldir eru upp við fyrmefnda framburðinn og eru að reyna að
venja sig af honum. Þessi skilningurá því sem kallað hefur verið flámæli á e og ö virðist