Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1998, Qupperneq 23

Klara Þorsteinsdóttir
I þessari grein ætla ég að kynna hugtakið meðvirkni og
nokkrar rannsóknir þar sem skoðað er hvernig það birtist í
hjúkrunarstarfi; í líðan hjúkrunarfólks, samskiptum þess og
gagnvart skjólstæðingum. Einnig hvernig nota má þessar
hugmyndir á jákvæðan og uppbyggilegan hátt í lífi og starfi.
^A/Uðinrbú
Wl
Wl

I
Þegar skoðuð er hugmyndafræði og þær fjölskyldu-
kenningar sem notaðar eru í áfengismeðferð sést að
gengið er út frá að sjúkdómurinn alkóhólismi hafi áhrif á og
sýki jafnvel aðstandendur þess sjúka. Einstaklingar innan
fjölskyldu hafa ýmis einkenni sem geta í sumum tilfellum
talist sjúkleg. Við þekkjum flest okkar dæmi um fjölskyldu,
félagsskap eða vinnustað þar sem sjúkdómur eða fram-
koma einnar manneskju getur litað andrúmsloftið og sett
óskrifaðar reglur.
Hvað er meðvirkni?
Hugtakið meðvirkni á rætur að rekja til hugmyndafræði
áfengismeðferðar. Ýmsar skilgreiningar á meðvirkni og
meðvirknihegðun hafa verið settar fram af fræðimönnum
(Clark og Stoffel,1992). Meðvirkur einstaklingur hefur verið
skilgreindur sem hver sá sem er í nánu sambandi við
alkóhólista eða sem alinn var upp í tilfinningalega heftri fjöl-
skyldu. Með tímanum hefur hugtakið meðvirkni öðlast
sjálfsæða merkingu og verið skoðað í víðara samhengi. Á
fyrstu landsráðstefnunni um meðvirkni sem haldin var í
Bandaríkjunum var meðvirkni skilgreind sem mynstur þar
sem einstaklingur er á kvalafullan hátt háður eða fastur í
áráttukenndri hegðun og háður viðurkenningu annarra í
þeirri viðleitni að öðlast öryggi, sjálfsvirðingu og heilsteypta
sjálfsmynd. Þá hefur fyrirbærið verið skilgreint sem
„vanstarfshæft eða truflað (enska: dysfunctional) lífsmynst-
ur sem lærist gegnum reglur þær sem settar eru í fjöl-
skyldukerfinu." Vanstarfhæft fjölskyldukerfi hefur verið skil-
greint svo að innan þess hafi gengi fjölskyldunnar forgang
fram yfir það að sinna þörfum einstaklinganna. Barn lærir
þá hegðan sem hlýtur velþóknun fjölskyldunnar og þannig
festist smátt og smátt í sessi sjálfsmynd þess og þar með
hvers virði það metur sig. í meðvirkum fjölskyldum er við-
urkenning sjaldan veitt skilyrðislaust. Litið er á meðvirkni
sem þróunarferli þar sem sjálfsafneitun og meðfylgjandi
umhyggja fyrir öðrum fjölskyldumeðlimum skapast af því
að búist er við að slík breytni skili sér í ást, viðurkenningu
og innileika í fjölskyldunni. Þarfir barnsins verða áfram í
grundvallaratriðum óuppfylltar og kemst barnið á fullorð-
insár með „miklar birgðir af óuppfylltum þörfum". Þarfir
þessar birtast í eftirfarandi einkennum hjá meðvirkum ein-
staklingi: Ofurábyrgð gagnvart öðrum, þarfir annarra fá
mikla athygli, eigin þarfir fá minni athygli, sterk viðbrögð
gagnvart umhverfi hans, lítil viðbrögð við því sem gerist
innra með honum, lágt sjálfsmat, léleg sjálfsmynd, sterk
ytri stjórnrót og afneitun. Afneitun er eðlilegt varnarvið-
bragð við reynslu sem er of erfið og sársaukafull til að
upplifa meðvitað. Þannig afneitun, ef notuð í hófi, getur
þjónað þeim tilgangi að viðhalda heilbrigði fólks. En barn
sem alið er upp í vanstarfhæfri fjölskyldu er búið að þróa
með sér afneitunarkerfi sem þjónar ekki lengur
upphaflegum tilgangi og hindrar getu „hins fullorðna
barns" í að þekkja og viðurkenna tilfinngar sínar og
hugsanir.
Wise og Ferreiro (1995) leggja í skilgreiningu sinni á
meðvirkum einstaklingi áherslu á einkenni svo sem að eiga
erfitt með nálgun í samskiptum, það að tengjast oft fíklum,
að svokölluð svart-hvít hugsun sé algeng, að eiga erfitt
með að taka ákvarðanir og við að setja sér og öðrum
mörk.
Klara Þorsteinsdóttir, B.S. próf í hjúkrun frá HÍ 1988. Er í hléi frá
hjúkrunarstörfum um þessar mundir og starfar við myndlist sem er
hennar annað fag.
Tímarit Hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 74. árg. 1998
23