Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1998, Blaðsíða 26

Asta St. Thoroddsen
Þrýstíngssár
nnlendar og erlendar rannsóknir á algengi og nýgengi
þrýstingssára sýna að ástæða er fýrir starfsfólk, sem sinnir
inniliggjandi sjúklingum og vistmönnum á heilbrigðisstof-
nunum, að beita aðgerðum er miða sérstaklega að því að
fyrirbyggja þrýstingssár. Hér á eftir eru settir fram fróðleiks-
molar um þrýstingssár eða legusár og nefndar nokkrar
leiðir sem beita má til að koma í veg fyrir að þau myndist.
Árin 1992 og 1994 voru algengi (prevalence) og alvar-
leiki þrýstingssára á íslandi könnuð. Niðurstöður sýndu að
algengi þrýstingssára á íslenskum sjúkrahúsum var 9.6%
árið 1992 (Árdís Hinriksdóttir o.fl., 1992) og um 9% árið
1994 (Ásta Thoroddsen, bíður birtingar) (sjá töflu). Algengi
er mismunandi eftir því hvort sjúklingar eru á stofnunum
eða heima. Árið 1992 var algengi sáranna 6,6% á elli- og
hjúkrunarheimilum, 9,6% á sjúkrahúsum og 1,8% hjá sjúk-
lingum sem fá heimahjúkrun. Um 90% sáranna voru
staðsett fyrir neðan mitti. Algengasta meðferðin við þrýst-
ingssárum var notkun „occlusivra" umbúða (kökur), en í
um 55% tilfella voru engar umbúðir notaðar á sárin. Al-
gengi þrýstingssára á íslandi er svipað eða lægra en gerist
í öðrum iöndum. Algengi þrýstingssára á sjúkrahúsum
tengist eflaust alvarlegri veikindum og lélegra almennu
ástandi sjúklinga þar en annars staðar. Niðurstöður gefa til
kynna að auka þarf þekkingu þeirra er annast rúmliggjandi
sjúklinga á fyrirbyggingu, áhættuþáttum og meðferð þrýst-
ingssára.
Þrýstingssár er áverki af völdum þrýstings sem hefur
varað svo lengi að undirliggjandi vefur hefur skaðast.
Þrýstingssár myndast oftast yfir útstæðum beinum og þau
eru flokkuð í 4 stig eftir dýpt vefjaskaða.
Stigin eru:
Stig I: Roði á heilli húð, sem varir lengur en 30 mínútur
eftir að breytt hefur verið um stellingu.
Stig II: Húð er rofin, nær í gegnum hörund og/eða leð-
ur. Blöðrumyndun eða fleiður.
Stig III: Sár sem nær niður í gegnum húðlögin, niður í
húðfituna; sést í undirliggjandi vef. Oft mjög
óhreint.
Stig IV:Sár sem nær í gegnum öll húðlögin; niður í bein
eða vöðva.
í meðferð þrýstingssára er afar mikilvægt að þrýst-
ingssár á einu stigi þróist ekki yfir á næsta stig. í ofan-
greindum rannsóknum kom í Ijós, að umbúðir eru oft ekki
notaðar á þrýstingssár á stigi I og II, sennilega þar sem
þau sár eru álitin svo grunn. Umbúðir s.s. filmur og kökur
henta hins vegar afar vel á þrýstingssár á stigi I og II og
geta fyrirbyggt að sárið þróist yfir á næsta stig. Ef sár eru
orðin dýpri er mikilvægt að samfella sé í sárameðferð, sem
valin hefur verið, og að hverri meðferð sé gefinn nægilegur
tími til að virka.
Erlendar rannsóknir sýna, að lamaðir, aldraðir sem hafa
lærbrotnað (Versluysen, 1985), sjúklingar á gjörgæslu
(Bergstrom, Demuth og Braden, 1987) og mænuskadd-
aðir einstaklingar bundnir hjólastól (Richardson og Meyer,
1981) eiga sérstaklega á hættu að fá þrýstingssár. Gera
má ráð fyrir að fjölgun aldraðra, mikið veikra einstaklinga
og þeirra sem lifa af alvarleg slys og sjúkdóma geti leitt til
aukinnar tíðni þrýstingssára í framtíðinni.
Auk þjáninga fyrir einstaklinginn er kostnaður við með-
ferð þrýstingssára mikill. Á tímum aðhalds, sparnaðar og
umræðu um aukin gæði í heilbrigðisþjónustu er fyrirbygg-
ing þeirra því eftirsóknarverð. Árangursrík fyrirbygging get-
ur einungis átt sér stað með því að sem flestir einstakling-
ar sem leggjast inn á heilbrigðisstofnun séu metnir m.t.t.
áhættuþátta fyrir myndun þrýstingssára og í kjölfarið settar
í gang aðgerðir sem draga úr þessum áhættuþáttum.
Eftirfarandi leiðbeiningar miðast við fullorðna sem eru í
hættu á að mynda þrýstingssár.
Öllum þeim sem um styttri eða lengri tíma geta ekki
hreyft sig eða hagrætt sér sjálfir í rúmi eða stól hættir til að
mynda þrýstingssár. Aðrir þættir sem einnig skipta miklu
máli eru þvag- og/eða hægðaleki, ófullnægjandi næring
og breyting á meðvitundarástandi. Einn liður í fyrirbygg-
ingu þrýstingssára er að allir sjúklingar séu metnir á kerfis-
bundinn hátt með tilliti til áhættuþátta þrýstingssára með
mælitæki, s.s. Braden eða Norton kvarðanum. Báðir
kvarðar hafa verið notaðir fyrir mismunandi sjúklingahópa
og staðist prófanir um áreiðanleika og réttmæti (Berg-
strom, Braden, Boynton og Bruch, 1995).
Húð þeirra, sem hafa einn eða fleiri áhættuþætti, þarf
að meta daglega, sérstaklega yfir útstæðum beinum. Til
að forðast húðþurrk og -ertingu ber að varast að nota heitt
vatn og sápu. Við hreinsun eða þrif húðar ber að varast
núning og tog á húðina. Bera þarf krem á þurra húð.
Forðast ber nudd yfir ústæðum beinum. Þrátt fyrir að
slíkri meðferð hafi verið beitt í áratugi í þeim tilgangi að
auka blóðflæði til húðar benda rannsóknir til að nudd geti
valdið vefjaskaða og geri aðeins illt verra (Ek, Gustavsson
og Lewis, 1985; Dyson, 1978)
Draga ber úr raka á húð af völdum þvags, hægða,
svita eða útferðar úr sárum sem kostur er. Þegar hjá
slíkum aðstæðum verður ekki komist koma rakadrægar
bleiur og undirbreiðslur að góðum notum. Athuga þarf að
viðeigandi tegund bleiu (rakadrægni) sé notuð hverju sinni.
Núningi og togi á húð má komast hjá með því að nota
réttar aðferðir við hagræðingu, snúning og flutning sjúk-
lings í rúmi eða stól. Einnig má draga úr áverkum með því
að strá kartöflumjöli á lín, setja filmu (s.s. Op-site, Tega-
derm) eða köku (hydrocolloid) á útsetta staði á húð.
Huga þarf sérstaklega að því að þörf einstaklingsins
fyrir prótein, hitaeiningar og vökva sé fullnægt. Ef einstakl-
ingurinn getur ekki borðað eða nærst eðlilega getur þurft að
Ásta Th. Thoroddsen er hjúkrunarfræðingur M.S., lektor við náms-
braut í hjúkrunarfræði, Háskóla íslands
26
Tímarit Hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 74. árg. 1998