Orð og tunga - 01.06.2016, Side 65

Margrét Jónsdóttir: Veik sögn verður sterk 55
Ekki verður annað séð en sterka beygingin sé frjórri í norsku en í
íslensku. Aðstæður eru þó ekki alveg sambærilegar þar sem norska
er rík af mállýskum. Spurningin er samt sú hvaða máli það hafi skipt
í þessu sambandi.
Orð Engers um að lýsingarhátt ur þátíðar hafi orðið sterkur án
þess að önnur form hafi breyst eru athyglisverð. Í því sambandi er
vert að benda á að ýmislegt bendir til þess að elstu dæmin um sterku
beyg inguna af kvíða séu um lýsingarhátt þátíðar. Á hinn bóginn eru í
íslensku mörg lýsingarorð sem bera vott um gamla sterkbeygða lýs-
ing ar hætt i.
5 Skýringa leitað
5.1 Um áhrifsbreytingar
Í sögu málsins hafa orðið fj ölmargar breytingar. Eitt hvert mál legt
fyrir bæri breytist, eitt hvað nýtt verður til en vegna áhrifs breyt inga
m.a. verður útkoman oft ar en ekki sú að meiri regluleiki ríki. En
hvað er áhrifsbreyting, í hverju er hún fólgin, hvernig birt ist hún?
Við því eru ýmis svör en við hæfi er að vísa til frægrar skil greining ar
de Saussures (1986:160) sem segir að form, sem myndað sé að fyrir-
mynd annars forms eða annarra forma samkvæmt ákveðinni reglu, sé
áhrifsmyndað form.24
Birtingarform áhrifsbreytinga eru margvísleg og þá um leið af-
leiðingarnar. Hugsanlegt er að einhver breyting „stefni“ að varðveislu
þess sem fyrir er með því að fj ölga um það dæmum; í því er um leið
fólgin íhaldssemi. Og jafnframt ber að hafa í huga að útkoman er háð
því mállega umhverfi sem um ræðir hverju sinni. Í því sambandi er
fróðlegt að skoða sögnina deyja og ólíka þróun hennar í skyldum
mál um. Sögnin er að germönskum uppruna sterk sögn (sbr. Seebold
1970:147). Gömul dæmi úr íslensku sýna veika þátíð við hlið þeirrar
sterku; þett a má sjá í ONP og hjá Bandle (1956:405). Það að sögnin
skyldi verða veik er þá dæmi um það sem kalla mætt i áhrifsútjöfnun
(e. analogical levelling) í skilningi Campbells (2013:92). Veika beygingin,
nýjungin, gekk svo til baka. Eitt form kom í stað tveggja enda hlut-
verkið eitt og hið sama. Á hinn bóginn hefur sögnin orðið veik í skyld-
um málum. Þar hafa hin mállegu skilyrði verið önnur. Það að til verði
24 Í enskri þýðingu bókar de Saussures hljóðar þett a svo: „An analogical form is a
form made in the image of one or more other forms according to a fixed rule.“
tunga_18.indb 55 11.3.2016 14:41:12