Skírnir - 01.09.2017, Qupperneq 13

277fingraför fornsagnahöfunda
hugsanlegt að sandur eða eldgos hefðu eytt vötnunum eða þá að
örnefni á svæðinu hefðu breyst.
Örnefnið Fiskivötn er til marks um þann vanda sem blasir við
þeim sem reyna að bera kennsl á höfunda Íslendingasagna með
hliðsjón af meintri staðháttaþekkingu þeirra. Íslenskt landslag er sí-
breytilegt og örnefni ekki klöppuð í stein. Hliðstæð áskorun felst í
því að varðveitt handrit sagnanna eru sjaldnast talin vera frumrit.
Fyrir vikið koma ýmsar aðferðir sem þykja ábyggilegastar í rann-
sóknum af þessu tagi ekki að gagni þegar fornsögurnar eru annars
vegar. Má þar nefna hefðbundnar skjalarannsóknir þar sem athygli
beinist m.a. að rithönd höfundar, blekinu sem notað er og bókfell-
inu sem ritað er á (sjá m.a. Osborn 1929). Annað rannsóknarsvið
eru svonefnd réttarmálvísindi (e. forensic linguistics) þar sem hugað
er m.a. að stafsetningu, orðaforða, setningabyggingu og mállýsku-
einkennum í textum (sjá m.a. Olsson 2008). Slíkar rannsóknir á
bókmenntum eru almennt vandasamar þar sem hefðir bókmennta-
greina (formúlubundin uppbygging og stíll) móta iðulega skrif höf-
unda. Þrennt eykur vandann þegar kemur að rannsóknum á
íslenskum fornsögum. Í fyrsta lagi eiga margar þeirra rætur í munn-
legri sagnahefð, í öðru lagi getur verið erfitt að finna samanburðar-
texta sem er án vafa eftir tiltekinn nafngreindan höfund og í þriðja
lagi er hætta á að málfræðileg fingraför höfunda máist út þegar
handrit eru afrituð.
Hér má rifja upp yfirgripsmiklar stílfræðilegar rannsóknir á ís-
lenskum fornsögum sem sænski bókmenntafræðingurinn Peter
Hallberg (1916–1995) gerði á sjöunda áratug síðustu aldar. Bar
Hallberg meðal annars saman innbyrðis tíðni orðaparanna „en er“
og „ok er“ í 69 íslenskum fornsögum (t.d. í byrjun setningar á borð
við „En/Og er sendimenn komu til Auðbjarnar konungs“). Vakti
hann athygli á að í Heimskringlu kæmi orðaparið „en er“ fyrir hlut-
fallslega oftar en í nokkru öðru verki („en er“ í um 94% tilvika).
Þórðar saga kakala og Þorgils saga skarða voru líkastar Heims-
kringlu í þessu efni („en er“ í um 79% tilvika) en Egla var mun
neðar á listanum („en er“ í um 58% tilvika). Hins vegar reyndust
fyrri og síðari hluti Eglu afar ólíkir að þessu leyti. Í fyrri hlutanum
var hlutfall „en er“ ívið hærra en í Heimskringlu eða 97%, en í síðari
skírnir
Skírnir HAUST 2017 (13.10.2017).qxp_Layout 1 20.10.2017 13:46 Page 277