Skírnir - 01.09.2017, Blaðsíða 57

321þjóðmenning og lagaleg réttindi
grímssonar, alþýðufyrirlestrar Jóns Aðils eða Þingvallamálverk Jó-
hannesar Kjarval hafa öll einkenni vakningar fremur en varðveislu.
Í þessu viðhorfi felst þó ekki, svo notað sé orðalag Joeps Leerssen
(2006a: 209), afneitun á því að skráning og björgun séu „frumhvatir
í ræktun menningar“. Raunsærra er þó að líta svo á að innbyggt í
menningarlega þjóðernishyggju sé ákveðin togstreita á milli íhalds-
semi og vakningar, eins og sést ágætlega þegar Sigurður Nordal líkir
íslenskri menningu við landvörn. Til þess að íslensk menning geti
verið landvörn þarf hún að mati Sigurðar að vera upprunaleg og
hrein, byggð á menningarlegri samfellu í gegnum aldirnar. Land-
vörnin felst því ekki síst í því að verjast erlendum áhrifum, tryggja
að íslensk menning verði áfram íslensk og þar með áframhaldandi
tilvist „sjálfsins“ sem liggur sjálfsforræði til grundvallar.
Menningarleg þjóðernishyggja á rætur í því sem Hutchinson
(1994: 45) og Anthony Smith (1986: 171–2) kalla upprunavísindi,
fræðigreinar á borð við textafræði, fornleifafræði, málvísindi og
sagnfræði. Í upphafi fór saman fræðilegur ákafi og rómantísk leit
að merkingu, vilji til að byggja þjóðmenningu á fornum og örugg -
um grundvelli. Auk menntamanna gegndu listamenn mikilvægu
hlutverki í menningarlegri þjóðernishyggju, enda markmiðið ekki
aðeins að varðveita heldur blása nýju lífi í þjóðmenninguna. Hutch-
inson leggur áherslu á að menningarleg og pólitísk þjóðernishyggja
geti hæglega átt samleið hvor með annarri þó að stíll og markmið séu
ólík. Það er þó ljóst að hann vill vekja athygli á sjálfstæðum krafti
menningarlegrar þjóðernishyggju og markmið hans, líkt og hol-
lenska fræðimannsins Joeps Leerssen (2006a: 213, 2006b) er að
gagnrýna fræðilega umræðu um menningarlega þjóðernishyggju
sem „hliðarumræðu“ á jaðri pólitískrar þjóðernishyggju. Menn-
ingarleg þjóðernishyggja er því sjálfstætt afl sem beinist ekki ein-
göngu að því að stofna sjálfstætt ríki og er áfram virk eftir að slíku
ríki er komið á.
Samkvæmt Hutchinson er menningarleg þjóðernishyggja því
ekki neikvætt afl, andstætt frjálslyndi og lýðræði. Að sumu leyti má
segja að hann sé hér að andmæla túlkunarhefð sem á rætur að rekja
til Hans Kohn sem leit á menningarlega þjóðernishyggju með tor-
tryggni, ef ekki djúpri andúð. Ástæðan er ekki andúð á ræktun
skírnir
Skírnir HAUST 2017 (13.10.2017).qxp_Layout 1 20.10.2017 13:46 Page 321