Skírnir - 01.09.2017, Side 116

hugmyndafræði flokksins. Þessi markvissa beiting tungumálsins
skildi eftir sig djúp spor í sjálfsvitund þýsks samfélags. Fyrir vikið
varð að endurmeta margt frá valdatíma nasista eftir að þeir höfðu
verið sigraðir því að almenn hugtök höfðu verið afskræmd. Vegna
þessarar nasísku arfleifðar er til að mynda enn erfitt að fjalla um t.d.
þjóð og þjóðerni í Þýskalandi. Eftir heimsstyrjöldina síðari þurfti því
að endurmennta þjóðina og létta af henni þeirri byrði sem hug-
myndafræði og hugtakanotkun Þriðja ríkisins skildu eftir sig. Þetta
var gert með því að greina og gera upp þann pólitíska áróður sem
hafði fest sig í sessi í tungumálinu. Tilraunum manna til að gera lítið
úr þessum áhrifum mætti fræðasamfélagið með því að krefjast upp-
gjörs í nafni heiðarleika gagnvart sögunni eða „sögulegs sannleika“
(þ. historische Korrektheit). Það vildi vera sannleikanum trútt og
horfast í augu við afleiðingar stríðsins (Wierlemann 2002: 114–137,
159–169).
Að mati Wierlemann liggur þessu til grundvallar sama gagn -
rýnin á mál- og hugtakanotkun og einkennir pólitískan rétttrúnað.
Þess vegna mætti líta á „sögulegan sannleika“ og „pólitískan rétt-
trúnað“ sem samheiti því að í báðum tilvikum sé um að ræða gagn -
rýna greiningu á það hvernig hugtök og tungumál séu notuð til að
hylma yfir eða réttlæta mismunun og kúgun. Kröfur 68-kynslóðar-
innar í Þýskalandi hafi m.a. einmitt snúist um slíka gagnrýna hug-
takagreiningu og svipuð krafa komi aftur fram í uppgjörinu við
arfleifð Austur-Þýskalands. Wierlemann sýnir sömuleiðis hvernig
kvennahreyfingunni og réttindabaráttu minnihlutahópa í Þýska-
landi fylgi sams konar kröfur um breytta hugtakanotkun en þar sé
þróunin nokkuð samstíga þeirri í Bandaríkjunum.
Wierlemann tekur fram að pólitískur rétttrúnaður sæti gagnrýni
jafnt á hægri sem vinstri væng stjórnmálanna og fulltrúar hans séu
jafnan gagnrýndir fyrir að stuðla að meðvitaðri og ómeðvitaðri
ritskoðun og grafa þannig undan grunngildum samfélagsins, lýð -
ræðinu og tjáningarfrelsinu. Þrátt fyrir þessa gagnrýni telur hún að
ekki verði undan því vikist að draga fram (með gagnrýninni hug-
takagreiningu) það óréttlæti og kúgun sem innbyggð séu í tungu-
málið og viðhaldið. Vandinn sé aftur á móti sá að þar sem orðfærinu
„pólitískur rétttrúnaður“ er oftast beitt með neikvæðum hætti til
380 sigurjón árni eyjólfsson skírnir
Skírnir HAUST 2017 (13.10.2017).qxp_Layout 1 20.10.2017 13:46 Page 380