Skírnir - 01.09.2017, Qupperneq 179

443gesturinn, hjörðin og gvuðið…
að sálrænir ferlar menningarinnar væru alls ekki ólíkir sálrænum
ferlum manna.
Árið 1929 skrifaði Freud lítið kver sem hann kallaði Undir oki
siðmenningar og ræddi þar tilurð menningarinnar og hvaða áhrif
hún hefur haft á manninn, og öfugt. Þá þenur hann hugmyndina um
yfirsjálfið og yfirfærir á menningu. „Því má halda fram, að sam-
félagið þrói einnig með sér yfirsjálf og undir merkjum þess verði
menningarleg þróun“ (Freud 1997: 80). Hann sagði einnig að yfir-
sjálf menningarskeiðs ætti sér álíka uppruna og hjá einstaklingum,
byggðist á þeim „áhrifum sem persónuleikar mikilla leiðtoga hafa
valdið — manna, sem gæddir voru yfirþyrmandi mannlegum þrótti,
manna sem bjuggu yfir hinum sterkustu, hreinustu og því oft ein -
sýnustu hneigðum“ (Freud 1997: 80). Þetta menningarlega yfirsjálf
starfaði iðulega undir heitinu „siðfræði“ og stuðlaði að því að lækka
rostann í eðlisbundinni árásarhneigð manna í garð hvers annars.
Menningarlega yfirsjálfið virkar rétt eins og yfirsjálf einstaklings.
Það getur gert háleitar og óraunhæfar kröfur og þar af leiðandi verið
gagnverkandi og alið af sér óhamingju heilla þjóðfélaga (Freud 1997:
74–84). Það var og hans mat að kröfur hins menningarlega yfirsjálfs
ættu í samkeppni við eðlislægar hvatir mannsins og því lifði hann í
eilífri togstreitu. „Í þessari baráttu er allt líf fólgið“ (Freud 1997: 62).
En hvað lifið varðar, má enn sá öfl togast á, og áhrif þeirrar togstreitu eru
síbreytileg: Þannig er það, að hinar tvær þarfir — önnur eftir persónulegri
hamingju, hin eftir sameiningu við aðra menn — verða að heyja stríð í
hverjum einstaklingi. Og þannig hljóta einnig þróunarferlin tvö, hið ein-
staklingslega og hið menningarlega að standa vígbúin hvort gegn öðru og
keppa um yfirráðin. (Freud 1997: 79–80)
Ég tel það sé einmitt þetta sem Bergsveinn vísar til þegar hann hefur
Handbók um hugarfar kúa á ljóðinu eftir Gunnar Ekelöf. Maður-
inn er mundang sem þarf að finna jafnvægi á skala þess innra og
ytra. Líkt og ekill Platóns í þekktri dæmisögu, glímir Gestur við
andstæð öfl sem verka á hann og leið hans ræðst af því hvort hefur
yfirhöndina.11 Það mætti reyndar færa rök fyrir því að þessi klofn-
skírnir
11 Í Fædrus lýsir Platón sálinni í dæmisögu þar sem hann gerir manninn að ekli á
Skírnir HAUST 2017 (13.10.2017).qxp_Layout 1 20.10.2017 13:46 Page 443