Skírnir - 01.09.2017, Qupperneq 183

447gesturinn, hjörðin og gvuðið…
sögu kýrinnar, en baksaga Gests og móður hans blæðir inn á frá-
sögnina með sendibréfum sem skotið er milli kafla.
Það sem m.a. skilur bréf frá eiginlegri framsöguræðu söguhöf-
undar í skáldverkum er að þau geta verið yfirmáta persónuleg og
auka þannig raunsæi.15 Það er til dæmis brugðið á leik með slíkt
raunsæi í bréfunum sem fara mæðgnanna á milli í fyrsta hluta
Handbókar. Bréfin sem Kristín sendir móður sinni eru með letur-
gerð sem líkist handskrift og þar að auki er málfar þeirra ungæðis-
legt. Það stafar af því varnarlaus og barnsleg hlýja. Bréf móður
hennar eru aftur á móti með letri sem líkist vélriti og málið gagnort.
Fyrir vikið skapast kaldranaleg andstæða þeirra á milli þótt aðeins
sé rýnt í búning bréfanna. Bréf hafa það fram yfir nálgun hefðbund-
ins sögumanns sem lítur til baka að lesandi er staðsettur á ritunar-
tíma þeirra og kemst í beint tilfinningasamband við höfundinn.16
Höfundur getur því verið fagurfræðilega fjarlægur í tíma og rúmi en
lesandi engu að síður skynjað þau í beinu orsakasambandi við línu-
lega frásögn (Booth 1969: 156). Þessi ritháttur býður upp á að hægt
sé að miðla augnablikum þar sem straumhvörf verða í lífi fólks án
þess að tengingin verði losaraleg eða of fjarri til þess að eiga við.
Bréfin sem birtast í bókinni snúa einnig að þeirri tvöföldu framsögu
Gests — fortíð og nútíð í senn — sem hefst í persónulega hlutanum.
Bréfin eru þannig handbært tól fyrir Bergsvein til þess að miðla efni
sem rúmast illa innan tímaramma frásagnarinnar og er engum sögu-
manna kunnugt — bernsku Gests t.d. og atburðum fyrri tíma — en
varpa ljósi á atburði sem raktir eru í meginmáli.
skírnir
15 Bréf hafa verið byggingarþáttur og afhjúpunarleið í íslenskri sagnagerð að
minnsta kosti frá því Jónas Hallgrímsson ritaði sögubrotið Hreiðarshóll sem birt-
ist í Fjölni árið 1847. Einnig þróaði Jón Thoroddsen bréfformið í skáldsögum
sínum, sjá Steingrímur J. Þorsteinsson 1943: 272 og áfram. Loks má finna bréf,
einkum tilvitnanir en líka (væntanlega) næstum heil bréf í eldri ritum svo sem
konungasögum, biskupasögum og Sturlungu, en með fyrirvara hvort beri að telja
þær til íslensks skáldskapar þótt bréfin hafi vissulega talsverð formræn áhrif. Ég
þakka Sveini Yngva Egilssyni og Ármanni Jakobssyni gagnlegar umræður og
ábendingar.
16 Eins má lesa margt úr óbeinum upplýsingum bréfa, t.d. ávarpi, dagsetningu,
staðsetningu og kveðju.
Skírnir HAUST 2017 (13.10.2017).qxp_Layout 1 20.10.2017 13:46 Page 447